मुंबई ते अल्फारेटा (भाग १,२,३)

मुंबई ते अल्फारेटा (भाग १)

मुंबईहून नेवार्कला जाणाऱ्या आमच्या विमानात जवळ जवळ तीनशे प्रवाशांची व्यवस्था असावी. त्यातल्या बहुतेक सर्व जागा भरल्या होत्या. तुरळक दोन चार आसने रिक्त असलीच तरी मी जिथे बसलो होतो तिथून ती माझ्या नजरेला पडली नाहीत. अमेरिकेला जाणारे ते एका अमेरिकन कंपनीचे विमान असले तरी त्यातले बहुसंख्य प्रवासी मात्र भारतीयच होते. त्यात बरीच मराठी माणसेही दिसत होती. प्रवाशांच्या नांवाची यादी घेऊन मी कांही त्यातली मोजदाद वगैरे केली नाही, पण डोळे आणि कान उघडे ठेवून इकडे तिकडे लक्ष दिले तर थोडा फार अंदाज येतो. त्यानुसार मी यापूर्वी केलेल्या प्रवासांच्या मानाने मला या दोन्हींचे प्रमाण या वेळी जास्त दिसले. कामकाजानिमित्य आणि पर्यटनासाठी भारतात ये जा करणाऱ्या अमेरिकनांपेक्षा तिकडे जाणाऱ्या येणाऱ्या भारतीयांचे प्रमाण आता खूप जास्त झाले आहे हे पाहून मनाला बरे वाटले.

आजकाल परदेशाला जाणाऱ्या सगळ्याच विमानात प्रत्येक प्रवाशाच्या समोर एक स्क्रीन असतो, या विमानातसुध्दा तसा तो होता आणि हाताला विश्रांती द्यायच्या दांडीवर (हँडरेस्टवर) एक रिमोट खोचून ठेवला होता. त्यावर ए पासून झी (अमेरिकेतला झेड) पर्यंत सारी मुळाक्षरे आणि १ ते ९ व ० पर्यंत आंकडे असलेला कीबोर्ड सुध्दा होता, पण त्यावरचे कोणतेच बटन दाबून त्या काळ्या स्क्रीनवर उजेड न पडल्यामुळे तो पुन्हा जागच्या जागी ठेवून दिला. थोड्या वेळानंतर आजूबाजूच्या प्रवाशांच्या स्क्रीनना चैतन्य आलेले दिसल्यानंतर कुठलीशी कळ दाबून माझ्या स्क्रीनला प्रकाशमान केले. आपत्कालीन परिस्थितीत काय काय करावे याच्या सूचना त्यावर त्या वेळी दिल्या जात होत्या. केबिनमधला हवेचा दाब कमी झाला, विमान पाण्यावर उतरले किंवा त्याला जमीनीवरच पण अकस्मात उतरावे लागले तर प्रवाशांनी काय काय करायचे याचा पाढा वाचला जात होता. या सूचना मी यापूर्वी शेकडो वेळा ऐकलेल्या असल्यामुळे त्याची सुरुवात चुकली तरी त्याने फारसे कांही बिघडले नाही.

माझ्या पहिल्या विमानप्रवासात "मे आय हॅव युवर अटेन्शन प्लीज" हे शब्द ऐकताच मी लगेच एकाग्र चित्ताने त्या हवाई सुंदरीच्या सांगण्याकडे लक्ष दिले होते आणि त्या सूचना ऐकून तिला मनातल्या मनात "जरा शुभ बोल ना गं नारी" असे म्हंटले होते. त्या सूचनेत सांगितल्याप्रमाणे आसनासमोरच्या खणात ठेवलेले 'माहिती पत्रक' काढून ते 'काळजीपूर्वक' वाचायचा प्रयत्न केला, पण त्यात कांहीच लिहिलेले नव्हते, नुसती चित्रेच होती. त्या चित्रांचा मला पूर्ण बोध झालाच आहे अशी खात्री मला तरी आजतागायत कधी देता आली नाही. आपत्कालीन परिस्थितीत उघडायच्या विमानाच्या दरवाजाच्या जवळ बसलेल्या प्रवाशांनी तो कसा उघडायचा हे नीट समजून घ्यावे, न पेक्षा आपले आसन बदलून घ्यावे असेही सांगितले जाते, पण या कारणासाठी कोणी आपले आसन बदलल्याचे मला कधीही दिसले नाही. त्या दरवाजाच्या बाजूला बसलेल्या प्रवाशाकडून तो दरवाजा उघडण्याची प्रात्यक्षिक परीक्षा करवून घेतली तर त्यात उत्तीर्ण होणाऱ्याला विमानाच्या प्रवासाचे भाडे बक्षिस म्हणून द्यायला हरकत नाही असे मला वाटते. मात्र "मरता क्या नही करता ।" या उक्तीनुसार त्या जागेवर बसलेला एकादा मरतुकडा माणूससुध्दा आणीबाणीच्या प्रसंगी जोर लावून तो अवजड दरवाजा उघडून देईल असा विमान कंपनीतल्या लोकांचा विश्वास असावा. पण माझा असा विश्वास नसल्यामुळे विमान रनवेवर धांवायला लागताच मी आपला मनातल्या मनात "आपदाम् अपहर्तारो दातारो सर्व संपदाम् " हा रामरक्षेतला श्लोक म्हणू लागतो.

सेफटी इन्स्ट्रक्शन्स संपल्यानंतर स्क्रीनवर जगाचा नकाशा दाखवून त्यात आपले विमान कुठपर्यंत आले आहे ते दाखवणे सुरू झाले. संगणक हाताशी असल्यामुळे त्या चित्राच्या सोबतीला माहितीचा भडिमार सुरू होता. विमानाचा सध्याचा वेग, त्याने जमीनीच्या वर गांठलेली उंची, बाहेरच्या हवेचे तपमान, मुंबईहून निघाल्यापासून आतापर्यंत कापलेले अंतर, नेवार्कला पोचण्यासाठी उरलेले अंतर, ते कापण्यासाठी लागणारा वेळ, मुक्कामाला किती वाजता पोहोचण्याची शक्यता, आता तिथे किती वाजले असतील, इत्यादी इत्यादी भरमसाठ आंकडेवारी एकामागोमाग दाखवत होते. आपल्या प्रवासाबद्दल कोठलाही प्रश्न कोणाच्या नुसता मनात आला तरी लगेच त्याचे उत्तर हजर ! पण हे निवेदन सतत किती वेळ पाहणार? मनोरंजनासाठी अनेक भाषांमधले अनेक चित्रपट पाहण्याची व्यवस्था होती, वेगवेगळे संगीत ऐकण्याची सोय होती, तसेच अनेक प्रकारचे खेळ खेळता येत होते. यातली निवड करण्यासाठी टचस्क्रीन तंत्राचा उपयोग करणे थोड्या सरावानंतर जमायला लागले. त्यानंतर अधून मधून डुलक्या घेत हिंदी नाहीतर इंग्रजी चित्रपट पहात, केंव्हा गाणे ऐकत आणि दोन्हीचा कंटाळा आला तर सुडोकूसारखे एकादे कोडे सोडवत वेळ काढायचे अनेक उपाय तर समजले. त्याशिवाय वाचण्यासाठी, किंवा त्यातली चित्रे आणि जाहिराती पाहण्यायाठी गुळगुळित पृष्ठांचे मॅगझीन होतेच.

--------------------------------------------------

मुंबई ते अल्फारेटा (भाग २)

मागच्या वर्षी मी युरोपच्या सहलीवर गेलो होतो तेंव्हा जेवण वाढण्याच्या आधी हवाईसुंदरीने प्रत्येक प्रवाशाला स्वागतपेयाची (वाईनची) एक पिटुकली बाटली आणून दिली होती. पुढे करायच्या असलेल्या दीर्घ यात्रेच्या प्रारंभालाच मध्यरात्रीनंतर अवेळी मद्यपान करून पचनसंस्थेचे (आणि स्वतःचे) संतुलन बिघडवून घ्यावे की नाही या संभ्रमात पडल्यामुळे मी तिला (बाटलीला) स्पर्शही केला नव्हता. पण परतीच्या प्रवासात पहिली बाटली संपवून दुसरी मागून घेतली आणि झालेल्या नुकसानीची भरपाई केली होती, तसेच प्रवासाने आलेला शीण घालवला होता. दीड वर्षानंतर अमेरिकेला जातांना त्याची आठवण झाली. पण या वेळी मी वेगळ्या कंपनीच्या विमानात बसलो होतो, तसेच मध्यंतरीच्या काळात वाहतूक उद्योगाच्याच परिस्थितीत बराच बदल झालेला असल्यामुळे अवांतर खर्चाला कात्री लावणे सुरू झाले होते याची झलक लगेच दिसली.

"पहिल्या वर्गातील सर्व प्रवाशांना उत्तेजक पेय देण्यात येईल, जनता श्रेणीतील प्रवासी पांच डॉलर देऊन ते विकत घेऊ शकतील." अशी घोषणा भोजनसेवा सुरू होण्याच्या आधी झाली. ज्या लोकांचे उत्पन्न डॉलरमध्ये आहे अशांना पांच डॉलरचे कांही फारसे मूल्य वाटणार नाही, पण मी जन्मभर काटकसर करून शिल्लक टाकलेले रोकड रुपये मोजून डॉलर विकत घेतलेले असल्यामुळे निदान डॉलरमध्ये खर्च करण्याची संवय होण्यापूर्वी तरी त्यांची रुपयांमधली किंमत डोळ्यासमोर येणार हे साहजीकच होते. त्यामुळे हा 'अवांतर' खर्च करायचे टाळून मी आपला मोफत मिळत असलेला 'डाएट कोक' मागितला. सेवकाने थर्मोकोलच्या एका लहानशा ग्लासात बर्फाचे मोठमोठे खडे टांकून त्यावर कोकाकोला ओतून दिला. हातात मद्याचा प्याला धरलेला आहे अशी कल्पना करून अगदी लहानसे घोट घेत मी त्यातले बर्फ वितळायची वाट पहात राहिलो.

पेयाच्या पाठोपाठ भोजन आले. घरून निघतांना भूक लागलेली नसल्यामुळे विमानाचे चेक इन, इमिग्रेशन वगैरे सोपस्कार आटोपल्यानंतर रात्रीचे जेवण तिथेच घेतले होते. त्यामुळे एवढ्यात पुन्हा भूक लागली नव्हती, मध्यरात्र उलटून गेल्यानंतर पोटात कांही घालण्याची संवय शरीराला नव्हती. त्यामुळे जेवणाची एवढी निकड नव्हती. पण या वेळी अन्नाला नकार दिला तर पुढचा घास केंव्हा मिळेल याची शाश्वती नव्हती. शिवाय आता अमेरिकेला जाईपर्यंत एवी तेवी दिवसाचे सारे वेळापत्रक उलटे पालटे होणारच होते. त्यातल्या त्यात पचायला सोपे जाईल असे शाकाहारी जेवण मागितले.

त्या विमानातले बहुसंख्य प्रवासी भारतीय असले तरी विमानातले सेवक-सेविका श्वेत, अश्वेत आणि मिश्र वर्णाचे पण सगळे अमेरिकन होते. त्यांच्याकडून मिळणाऱ्या शाकाहारी भोजनात उकडलेल्या भाज्या, शिजवलेला पास्ता, मॅकरोनी, चीजचे काप अशा सात्विक (मिळमिळीत) पदार्थांची मला अपेक्षा होती. पण रंगवलेल्या तांदुळाचा भात, रसाळ पातळ भाजी, कसलीशी उसळ यासारखे चक्क भारतीय पदार्थ वाढलेले 'ताट' समोर आले. ते अन्नपदार्थ चविष्ट असले तरी त्यांची चंव थोडी तामसी धाटणीची (झणझणीत) होती. त्यातल्या बटाट्याच्या फोडी, मटार आणि मक्याचे दाणे वगैरे वेचून काढून रंगीत भाताचे चार घास त्यांच्याबरोबर तोंडात टाकले, चिरलेल्या भाज्यांचे काप आणि फळांच्या फोडी तोंडी लावल्या आणि कोक मिसळलेले बर्फाचे पाणी पिऊन ते पोटात ढकलले. नाश्त्याच्या नांवाने गोठवून चामट झालेले पराठे, पुऱ्या किंवा उत्तप्पा असले काही खायची मला मुळीच इच्छा नसल्याने सकाळी नॉनव्हेज ब्रेकफास्टच घ्यायचा असे ठरवून टाकले. प्रत्यक्षात शाकाहारी न्याहारी अपेक्षेपेक्षा चांगली निघाली असे नंतर समजले, पण ऑमलेट, कटलेट वगैरेने युक्त काँटिनेंटल ब्रेकफास्टही खरोखरच छान होता.

या लांबच्या प्रवासात पिण्याच्या पाण्याची काय सोय होईल हा एक चिंतेचा विषय होता आणि निघण्यापूर्वी त्यावर थोडी चर्चासुध्दा झाली होती. भारतातले सारेच प्रवासी आपल्यासोबत पाणी ठेवतात. घरून निघतांना पाण्याची बाटली बरोबर नेली नाही तर स्टेशन किंवा स्टँडवर विकत घेतात आणि घाईघाईत ते जमले नाही तर रेल्वे आणि बसमधल्या प्रवाशांना त्यांच्या जागेपर्यंत पाण्याची बाटली आणून देणारे विक्रेते फिरतच असतात. भारतातल्या हवामानात पाण्याचा घोट पिऊन घसा ओला करण्याची गरज पडतेच. पण युरोप अमेरिकेतले बहुतेक लोक पाणी पीतच नाहीत. आपल्याला तरी कोक किंवा बीयर पिऊन तहान भागल्यासारखे कांही वाटत नाही. त्यामुळे इकडून तिकडे गेल्यानंतर थोडी पंचाईत होते. चार पाच वर्षांपूर्वी आपल्या बरोबर पाण्याची बाटली ठेवता यायची, पण आता सुरक्षिततेच्या कारणांमुळे कोठलाही द्रवपदार्थ केबिन बॅगेजमध्ये नेता येत नाही.

युरोपच्या सहलीवर जातांना पाण्याने भरून सर्व प्रवासात बरोबर ठेवण्यासाठी, कदाचित त्या कोठून आणल्या याची सहप्रवाशांनी कौतुकाने चौकशी करावी म्हणून, पुण्याच्या दोन महिलांनी तुळशीबाग किंवा तत्सम बाजारपेठा धुंडाळून अत्यंत आकर्षक अशा प्लॅस्टिकच्या बाटल्या मोठ्या हौसेने आणल्या होत्या. कशा कोण जाणे, त्या मुंबईपासून व्हिएन्नापर्यंत त्यांच्याबरोबर पोचल्याही होत्या, पण पुढे रोमला जाणाऱ्या विमानात बसण्यापूर्वी झालेल्या सिक्यूरिटी चेकमध्ये तिथल्या ऑफिसरने सरळ त्यांच्या बॅगेतून त्या काढल्या आणि कचऱ्याच्या डब्याच्या स्वाहा केल्या. ते पाहतांना कोमेजलेला त्यांचा चेहरा पाहवत नव्हता. या अनुभवानंतर पाण्याची बाटली बरोबर नेण्यात कांही अर्थ नव्हता.

नुकतेच अमेरिकेला जाऊन आलेल्या एका सद्गृहस्थाने सांगितले की त्याने एक रिकामी बाटली सामानातून नेली आणि जेवणाच्या वेळी ती पाण्याने भरून घेऊन आपल्याजवळ ठेवली होती. मी कांही त्या बाटलीबद्दल जास्तीची चौकशी केली नाही. रात्रीच्या जेवणासाठी विमानतळावर जी पाण्याची बाटली घेतली होती, तिच्यातलेच उरलेले पाणी फेकून देऊन ती बॅगेच्या बाजूच्या कप्प्यात ठेऊन दिली. पण सुरक्षा कर्मचाऱ्याने क्ष-किरणांच्या परीक्षेच्या आधीच बॅगेतून काढून तीही टाकून दिली. पण पेयजलाबद्दल जेवढे आधी वाटले होते किंवा सांगितले गेले होते तसे कांही विमानाच्या प्रवासात जाणवले नाही. एक तर तिथली हवा थंडगार असल्याने कंठाला शोष पडत नव्हता आणि दर दोन तीन तासात एकादे तरी शीत किंवा ऊष्ण पेय प्यायला मिळत असल्यामुळे शरीराला आवश्यक तेवढा पाण्याचा पुरवठा होत होता. कदाचित भारतीय प्रवाशांना पाण्याची तहान लागते हे माहीत असल्यामुळे असेल, पण अधून मधून केबिन क्र्यूमधले कोणी तरी पाण्याची मोठी बाटली आणि थर्मोकोलचे ग्लास हातात घेऊन पॅसेजमध्ये चकरा मारून जायचे आणि तृषार्त प्रवाशांची तहान भागवायचे.
.. . . . . . . . . . . . . (क्रमशः)

----------------------------------------

मुंबई ते अल्फारेटा (भाग ३)

विमानात रिकामा वेळ घालवण्यासाठी समोर ठेवलेल्या स्क्रीनशी खेळण्याचे चाळे सुरू केले. यापूर्वी मी टच स्क्रीन पाहिले असले तरी ते हाताळले नव्हते. ट्रायल अँड एरर करता करता थोडे जमायला लागले आणि त्यावर एक सिनेमा सुरू करून दिला. रोजची झोपायची नियमित वेळ केंव्हाच होऊन गेली होती आणि त्यानंतर जास्तीचे खाणे पिणे ही झाले होते. त्यामुळे बसल्या बसल्याच निद्राधीन व्हायला वेळ लागला नाही. जाग येईपर्यंत तो सिनेमा संपून दुसरा सुरू झाला होता. पहिल्या सिनेमातल्या पात्रांचे अखेरीस काय झाले ते समजले नाही. दुसरा चित्रपट कंटाळवाणा असल्याने बदलून तिसरा लावला. तो सुरू होऊन किती वेळ होऊन गेला होता कोणास ठाऊक पण सुरुवात पाहिली नसल्यामुळे सगळी धडपड कशासाठी चालली होती तेच कळत नव्हते. त्या सिनेमाचा मधला थोडा भाग पाहून झाल्यावर पुन्हा बदलला. त्यातच मधून मधून डोळा लागत होता, डुलक्या मारून घेत होतो. ट्रॉलीच्या गडगडण्याच्या आवाजाने जाग आली तर मिळेल ते खाऊन पिऊन घेत होतो. असे चालत राहिले आणि अंगवळणी पडले. इथे गंभीरपणे लक्षपूर्वक संपूर्ण चित्रपट पाहण्याचा उद्देशच नव्हता. कॉमेडी, कॉमिक्स, नॉनस्टॉप नॉनसेन्स, धमाल, धांदरटपणा वगैरेंचा धुडगुस असलेल्या सिनेमांचीच निवड केल्यामुळे त्यांचा जेवढा भाग पाहिला तेवढा पाहतांना वेळ मजेत जात होता. विमानात बसल्याबसल्या सतरा तासात किती आणि कुठकुठले चित्रपट पाहिले ते ही आता सांगता येणार नाही. हिंदी आणि इंग्रजी तर होतेच, कांही सिनेमे कोठल्या भाषेत आहेत ते पण समजले नाही. अधून मधून आपले विमान कुठपर्यंत आले ते पाहण्यासाठी जगाच्या नकाशातला अद्यापपर्यंत मला अज्ञात असलेला भाग पाहून घेत होतो.

मुंबईहून मध्यरात्रीच्या सुमारास प्रयाण केले असले तरी कितीही वेळ गेला तरी रात्र कांही संपत नव्हती. आमचे विमान शीत कटिबंधात पोचल्यानंतर तिथे सहा महिन्यांची रात्र सुरू झाली होती. त्यामुळे प्रवासातला संपूर्ण वेळ खिडकीच्या बाहेर काळ्या कुट्ट अंधाराचे साम्राज्य पसरलेले होते. विमानाच्या हवाई मार्गाच्या अगदी उत्तरेच्या टोकावर गेल्यावर मात्र पूर्वेकडच्या क्षितिजाच्या जवळ थोडासा अंधुक उजेड थोडा वेळ दिसला. दक्षिण दिशेला वळल्यानंतर तो ही दिसेनासा झाला. नेवार्क विमानतळावर आमचे विमान उतरेपर्यंत तिथे नुकतीच पहाट व्हायला लागली होती.

नेवार्क विमानतळ जवळ आल्यानंतर खाली उतरायची तयारी सुरू झाली. सर्व प्रवाशांना डिसएंबार्केशन कार्ड देण्यात आले. आणि ते भरून ठेवायला सांगितले गेले. त्यात आपले नांव, गांव, पत्ता, पासपोर्टचा नंबर, अमेरिकेतला पत्ता, फोन नंबर, विमान कंपनीचे नांव, फ्लाईटचा नंबर अशी बरीच लांबण होती. इतक्या सगळ्या गोष्टी तोंडपाठ थोड्याच असतात. त्यामुळे खिसे आणि बॅगा यामधून कागदपत्रे धुंडाळून ती माहिती शोधण्यात वेळ गेला. अमेरिकेत बाहेरून रोज हजारो विमाने येत असतील आणि त्यातून लाखो प्रवासी उतरत असतील. त्या सर्वांची एवढी माहिती गोळा करून ती कशी साठवून ठेवत असतील कोण जाणे.

विमानातून उतरल्यानंतर काय करायचे यासंबंधीच्या सूचना माईकवरून दिल्या जात होत्या, पण त्या आपल्या भल्यासाठी आहेत असे प्रवाशांना वाटत नसावे. कदाचित "आम्हाला एवढेसुध्दा कळत नाही कां ?" असे त्यांना वाटत असेल. त्यांचे आपापसात वार्तालाप चाललेच होते. "ज्या प्रवाशांना नेवार्क येथे विमान बदलून पुढे जायचे असेल त्यांनीसुध्दा बाहेर पडल्यानंतर आधी चेक्ड बॅगेज आपल्या ताब्यात घ्यावे." एवढे वाक्य मी ऐकले आणि माझ्या मनातला संभ्रम दूर झाला. मुंबईला चेक इन करतांना आम्हाला मुंबई ते नेवार्क आणि नेवार्क ते अॅटलांटा या दोन विमानप्रवासांचे दोन वेगवेगळे बोर्डिंग पास दिले असले तरी सामानाचे एक एकच टॅग दिले होते. त्यामुळे ते सामान कदाचित परस्पर अॅटलांटाला जाईल असे वाटले होते. यापूर्वीचा आमचा अनुभव असाच होता. पण अमेरिकेत मात्र प्रवेश करतांनाच ( म्हणजे नेवार्कला) आपले सामान घ्यावे लागते असेही अनुभवी लोकांकडून ऐकले होते. त्यामुळे नक्की काय करायचे याबद्दल मनात शंका होती.

बॅगेज घेतल्यानंतर पुढील प्रवासासाठी ते कोणाकडे द्यायचे याबद्दलही कांही तरी सांगितले गेले, पण मला ते नीट ऐकू आले नाही. कारण "तुम्हाला माहीत आहे कां, त्या मिसेस शर्मानं एक कुत्री पाळली आहे, तिला चार पिल्लं झाली, त्यातली दोन पांढरी आहेत आणि दोन काळी आहेत ..... " वगैरे दुसरेच आख्यान शेजारी लागले होते, तिकडे लक्ष गेले. "त्या चारही पिल्लांसकट त्या कुत्रीला आणि जमले तर त्या मिसेस शर्मालाही अरबी समुद्रात बुडवून कां टाकू नये?" असा हिंसक विचार मनात आला, पण आता तसले कांही करता येण्यासारखे नव्हते. आकाशवाणी होऊन गेली होती. ती रेकॉर्डेड नसल्यामुळे रिवाइंड करून रिप्ले करता येण्याची सोय नव्हती.

नेवार्कला विमानातून उतरल्यानंतर सगळ्या प्रवाशांबरोबर बॅगेज कलेक्शनकडे गेलो. सामान ठेवून ढकलण्याच्या ट्रॉलीज भारतातल्या प्रमाणे तिथे फुकटात वापरायला मिळत नाहीत. तीन डॉलर मोजून एक ट्रॉली घ्यावी लागते. त्यासाठी एक यंत्र असते. अशी यंत्रे मी युरोपच्या प्रवासात पाहिली होती, ती युरोच्या नाण्यांवर चालायची. माझ्याकडे डॉलरची नाणी नसल्यामुळे ती कुठे मिळतील याचा विचार करीत होतो. तेवढ्यात इतर लोक त्या यंत्रात नोटा घालत असतांना दिसले. एक एक करून मी त्या यंत्राच्या खोबणीत डॉलरच्या नोटा सरकवल्या आणि दोन ट्रॉल्या सोडवून घेतल्या. डॉलरची नोट आणि त्या आकाराचा कागद यातला फरक नक्कीच त्या यंत्राला ओळखता येत असणार. एवढेच नव्हे तर त्यावर लिहिलेला आंकडासुध्दा वाचता यायला हवा, कारण अमेरिकेतल्या आतापर्यंत मी पाहिलेल्या सगळ्या नोटा एकाच आकाराच्या होत्या आणि त्यावरची छपाईसुध्दा सारखीच दिसते. त्या नोटेची किंमत मुद्दाम वाचावी लागते. भारतातल्या नोटेचा आकार आणि रंग पाहून ती किती रुपयांची आहे ते लगेच कळते तसे इथे नाही. आजकाल इथले सगळीकडे सारे व्यवहार क्रेडिट कार्ड किंवा डेबिट कार्डाने होतात. त्यामुळे तिथे नोटांचा वापर करणारे बहुतेक परदेशीच असतात ही गोष्ट वेगळी.

भारतातल्या विमानतळावरील कन्व्हेयर बेल्टवर इमारतीच्या बाहेर सामान ठेवले जाते आणि ते त्यावरून आंत येतांना दिसते. नेवार्कच्या विमानतळावर एका मोठ्या दालनात अनेक कन्व्हेयर बेल्ट बाजूबाजूला फिरत होते आणि त्यांच्या चहू बाजूंनी प्रवासी उभे राहिले होते. प्रवाशांचे सामान वरच्या बाजूला असलेल्या एका झरोक्यातून धबधब्यासारखे बेल्टवर कोसळत होते. त्यात बहुतेक बॅगा उलट्या सुलट्या होत होत्या. आमच्या बॅगा दुरूनही चटकन ओळखू याव्यात यासाठी आम्ही त्यावर ठळक लेबले लावली होती, पण वरची बाजूच तळाशी गेल्यामुळे ती कांही दिसली नाहीत आणि एकासारख्या एक दिसणाऱ्या उलट्या बॅगांमधून आपले सामान ओळखून काढण्यात व्हायचा तेवढा त्रास झालाच. पण आमचे सामान येऊन पोचलेले पाहून जीव भांड्यात पडला, कारण आम्हाला लगेच पुढे अॅटलांटाला जायचे असल्यामुळे सामान येण्याची वाट पहात नेवार्कला थांबणे शक्यच नव्हते आणि आम्ही पुढे गेल्यानंतर ते नेवार्कला आले तर त्याची काळजी तिथे कोण घेणार?      

सामान ट्रॉलीवर ठेऊन पासपोर्ट तपासणी जिथे करायची होती त्या दालनात प्रवेश केला. यापूर्वी इंग्लंडला प्रत्येक वेळी इमिग्रेशन चेकिंगच्या रांगेत बराच वेळ उभे राहून इंटरव्ह्यू दिल्यानंतर त्या देशात प्रवेश मिळाला होता. अमेरिकेत ही प्रक्रिया अधिकच जटिल असेल अशी कल्पना होती. त्या मुलाखतीत विचारले जाणारे संभाव्य प्रश्न, त्यांची योग्य उत्तरे वगैरेचा गृहपाठ घोटून ठेवला होता, त्याला पुष्टी देण्यासाठी दाखवायची कागदपत्रे एका फायलीत घालून ती फाईल हाताशी ठेवली होती. खूप तयारी केली असली तर तिचा उपयोग करण्याची गरजच पडत नाही हे आपल्या अनुभवाला अनेक वेळा येते. एवढी जय्यत तयारी केलेली असल्यामुळे मी त्या बाबतीत निःशंक होतो. अगदी तसेच झाले आणि अमेरिकेत सुलभपणे प्रवेश मिळाला.

नेवार्कहून अॅटलांटाच्या प्रवासात विशेष कांही सांगण्यासारखे घडले नाही. अॅटलांटाला उतरल्यानंतर मात्र गंमतच झाली. 'बॅगेज क्लेम' असे लिहिलेला फलक पहात आम्ही एका सरळ सोट लांबच लांब कॉरीडॉरमधून चालत राहिलो. दहा पंधरा मिनिटे झाली तरी त्याचा अंत कांही दिसेना. शिवाय कुणाला विचारावे म्हंटले तर नजरेच्या टप्प्यात चिटपाखरूसुद्धा दिसत नव्हते. अखेर एका जागी काही माणसे दिसली. त्यांना विचारता बॅगेज क्लेमच्या जागी जाण्यासाठी पॅसेजला समांतर धांवणाऱ्या एका ट्रेनने जावे लागते असे कळले. त्यातल्या पहिल्या दोन स्टेशनातले अंतर आम्ही चाललोच होतो, उरलेले ट्रेनने गेलो. तोंपर्यंत आमचे सामान आलेले होतेच, एवढेच नव्हे तर इतर प्रवासी आपापले सामान घेऊन गेलेसुध्दा होते. ते देशांतर्गत उड्डाण असल्यामुळे कदाचित तिच्यात फारसे चेक्ड बॅगेज नसावे. कुणीतरी आमचे सामान बेल्टवरून उतरवून बाजूला ठेवले होते. आम्हाला आणखी उशीर झाला असता तर ते कदाचित सिक्यूरिटीच्या स्वाधीन झाले असते.

आम्हाला नेण्यासाठी अजय विमानतळाच्या आंतपर्यंत आला होता. आम्ही त्याच्याबरोबर कारमध्ये बसून निघालो. थोड्याच वेळात गाडी एका महामार्गावरून धांवू लागली. त्याच्या दोन्ही बाजूंना असलेली गर्द वनराई पाहून मला आश्चर्य वाटले. ग्लोबल पोझिशनिंग सिस्टम (जीपीएस) संबंधी मी पूर्वी ऐकले होते. या वेळी ते प्रत्यक्ष पहायला मिळाले. आपल्याला कुठून कुठे जायचे आहे याचा पत्ता त्या यंत्राला दिला की त्या दोन्ही ठिकाणांमधल्या लहान मोठ्या गल्ल्यासकट आपला संपूर्ण मार्ग हे यंत्र दाखवते. त्यातील प्रत्येक वळणाची पूर्वसूचना देते, एवढेच नव्हे तर आपली गाडी उजव्या किंवा डाव्या लेनमध्ये ठेवण्याचा आदेश देत राहते. वाहन चालकांना हे एक वरदानच मिळाले आहे. आता गावोगांवचे रस्ते, चौक, एकतर्फी रस्ता, नो एंट्रीचे नियम वगैरे लक्षात ठेवण्याची गरज नाही. जीपीएस अगदी शब्दशः संपूर्ण प्रवासात 'मार्गदर्शन ' करते. त्याच्या आधाराने आम्ही अपेक्षित वेळेत अल्फारेटाला येऊन 'सुखरूप' पोचलो. अल्फारेटा हे अॅटलांटाचे एक उपनगर असावे अशी माझी आतापर्यंत कल्पना होती. ते एक वेगळे टुमदार शहर आहे आणि आमचे राहण्याचे ठिकाण त्या शहराच्या उपनगरात आहे हे तिथे गेल्यानंतर समजले.