ग्रँड युरोप - भाग ९ : इटलीचा ग्रामीण भाग

दि.१८-०४-२००७ तिसरा दिवस : इटलीचा ग्रामीण भाग

इटालियन भाषेतील 'रोमा' ते 'पिसा' आणि 'पिसा' ते 'फिरेंझे'पर्यंत प्रवास करतांना आम्ही दिवसभर त्यांच्या 'कंट्रीसाईड' मधून म्हणजेच ग्रामीण भागातून जात होतो. शहरातल्यासारखेच सरळ व रुंद पक्के रस्ते, वीज, पाणी, सांडपाण्याची व्यवस्था, दूरध्वनी, दूरचित्रवाणी, करमणुकीची व खेळाची साधने इत्यादी सगळे कांही युरोपातील खेड्यांमध्येही उपलब्ध असते, तेथील घरेसुद्धा आकाराने कदाचित लहान असतील, संख्येने नक्कीच कमी असतील पण ती सर्व सुखसोयींनी युक्त पक्की घरे असतात, तिथे कुठेही झोपड्या, अस्ताव्यस्तपणा, कच-याचे ढीग वगैरे दिसत नाहीत हे सगळे मी वीस बावीस वर्षापूर्वीच पाहिले होते. आता शहरात गगनचुंबी इमारतींची संख्या बरीच वाढली आहे, वाहतूक तर बेसुमार वाढली आहे व तिला तोंड देण्यासाठी जागोजागी उड्डाणपूल नाहीतर भुयारी मार्ग बनवले गेले आहेत एवढाच फरक मधल्या दोन दशकात पडला आहे.
आपल्याकडे परंपरागत परकर पोलके, घाघरा चोली, सलवार कमीज, नऊ वार लुगडी, सहा वार साड्या, त्यातही उलटे सुलटे पदर घेण्याच्या पद्धती आणि आधुनिक फ्रॉक, स्कर्ट, जीन्स, टॉप्स वगैरेचे वैविध्य असल्याने लोकांच्या समूहाकडे पाहून आपण कुठे आहोत याचा अंदाज बांधता येतो. युरोपमध्ये मात्र शहरात व खेड्यात राहणा-या लोकांच्या पोशाखात जाणवण्याजोगा फरक तेंव्हाही नव्हता व आताही नसावा. नसावा म्हणण्याचे कारण एवढेच की या वेळेस मला खेड्यातली माणसे कुठे दिसलीच नाहीत. शहरात फिरतांना विमानतळ, रेल्वे स्टेशन, बाजारपेठ, पर्यटनस्थळ अशा जागी मोठ्या संख्येने माणसांचे दर्शन घडत असे, पण ग्रामीण भागातील हायवेवरून आमची बस जात असतांना तेथील रस्त्यांवरून पायी चालतांना कोणी दिसतच नव्हते. सगळे लोक आपापल्या कारमधूनच हिंडत असणार आणि शेतात गेले तर ट्रॅक्टरवर स्वार होत असतील. उन्हातान्हात काबाडकष्ट करून आपल्या घामाच्या धारांनी जमीनीचे सिंचन करणारा शेतकरी तिकडे आता अदृष्यच झाला असावा. जितकी शेती दिसली ती सगळी यांत्रिक
पद्धतीनेच केली जात होती. जणु कांही ते धान्य पिकवण्याचे कारखानेच असावेत असे वाटते. शेतांमधून यंत्रांना फिरवणे सोपे जावे यासाठी सरळ रेषेमधील बांध वा कुंपणे
घालून चौरस वा आयताकृती आकाराची शेते केलेली होती. त्यात मध्ये कडमडणारी झाडे नव्हती. झाडांझुडुपांसाठी वेगळे प्लॉट ठेवलेले होते. इटलीमध्येच काय, पण युरोपभरात कोठेही बैल किंवा घोडा जोडलेला नांगर किंवा गाडी दिसली नाही. शेतात काम करणारी माणसेसुद्धा क्वचितच दिसली. ट्रॅक्टरच्या वापराने सगळी कामे फारच वेगाने होत असल्यामुळे त्यांना दिवसरात्र राबण्याची गरज पडत नसावी. ज्या शेतांमध्ये कापणी झालेली होती त्यात प्लॅस्टिकच्या मोठमोठ्या रोलमध्ये कांहीतरी भरून ठेवलेले
दिसत होते, तो बहुधा चारा असावा. हार्वेस्टरमधून निघालेले धान्य सरळ कोठारात भरले जाते. कुठेच कसलीही उघडी रास किंवा ढीग दिसत नव्हता.
इटलीमधील हमरस्त्यावरून जातांना दोन्ही बाजूला सुंदर दृष्य होते. इटली हा डोंगराळ प्रदेश असल्याने तेथे नजर पोचेपर्यंत पसरलेली विस्तीर्ण शेते फारशी नव्हती. लागवडीखाली आणलेल्या जमीनीइतकाच भाग जंगलांनी व्यापलेला दिसत होता. त्यात कांही नैसर्गिक वनराई होती तर कांही जागी एकाच प्रकारची झाडे रांगांमध्ये दिसत होती. डोंगर असो वा सपाट प्रदेश, सगळा हिरवा गर्द होता. त्यात आपल्याकडच्या वड, पिंपळ, निंब, आंबा यासारखे डेरेदार वृक्ष नव्हते. बहुतेक सगळी पाईनसारखी उभी झाडे होती. त्यातली कांही ख्रिसमस ट्रीप्रमाणे खाली रुंद व वर निमूळती होत जाणारी होती तर कांही एखाद्या छत्रीच्या आकाराची म्हणजे खाली उभा उंच दांडा व वर पानांनी गच्च भरलेला अर्धगोल अशी होती. जमीनीवर ताठ उंच वाढणारे तुरेदार गवत नव्हते, तर हरळीप्रमाणे आडव्या पसरत जाणा-या वनस्पती होत्या. त्यामुळे सगळीकडे गालिचे पसरून ठेवल्यासारखे वाटत होते. वसंत ऋतु सुरू होऊन गेलेला होता. सगळीकडे नवी तजेलदार पालवी फुटलेली होती तसेच फुले बहरली होती. वीस पंचवीस छोट्या छोट्या पाकळ्या असलेली दुरून शेवंतीसारखी भासणारी अगणित पिवळी फुले आणि बटमोग-यासारखी दिसणारी असंख्य पांढरी फुले या गालिचांना सजवीत होती.
हायवेवर कुठेही कसलाही अडसर नव्हता. त्याला छेद देणारे रस्ते पुलावरून किंवा जमीनीखालील बोगद्यामधून जात. ते येणार असल्याची सूचना देणारे फलक आधीपासून दिसू लागत व तो पाहून चालकाने आपली गाडी बाजूला काढायची. अशी व्यवस्था आता मुंबई पुणे एक्सप्रेसवेवर दिसते. मार्गात अनेक ठिकाणी टोल द्यावा लागतो, पण त्यासाठी गाडी थांबवावी लागत नाही. तिथे ठेवलेला स्कॅनर चालत्या गाडीची नोंद करून तो टोल तत्काल त्या गाडीच्या मालकाच्या बँकेतील खात्यातून परस्पर वसूल करतो. एखाद्या गाडीच्या बाबतीत कांही अडचण आलीच तर रस्त्यावरील बॅरियर आडवा करून ती थांबवली जाते, पण असे क्वचितच घडते कारण त्यासाठी जबरदस्त भुर्दंड पडतो.
दर दोन तासानंतर चालकाने दहा पंधरा मिनिटे विश्रांती घेणे सक्तीचे आहे. त्यासाठी जागोजागी हायवेच्या बाजूला उपरस्त्यांवर विश्रामगृहे आहेत. पेट्रोल पंप, किरकोळ दुकान, अल्पोपाहारगृह आणि स्वच्छतागृह हे सगळे या ठिकाणी एकत्र असतात. अशी सुविधाकेन्द्रे आता भारतातसुद्धा दिसायला लागली आहेत. युरोपमधील टॉयलेट्स मात्र अत्यंत स्वच्छ ठेवलेली असतात. अनेक ठिकाणी प्रत्येक उपयोगानंतर ती स्वच्छ करणारी यांत्रिक उपकरणे होती. नळाच्या तोट्यांना पाणी असते व त्यानंतर हांत कोरडे करण्याची
व्यवस्था असते. यासाठी कोठेही हस्तस्पर्श करण्याची गरज नसते. नळाखाली हांत धरला की आपोआप त्यातून पाणी पडते आणि हांत सुकवण्याच्या यंत्राखाली हांत धरला की त्यातून ऊष्ण हवेचा झोत येतो. अशा प्रकारची यंत्रे आपल्याकडे पंचतारांकित हॉटेलांत किंवा अत्याधुनिक कार्यालयात दिसतात. तिथे ती आम जनतेसाठी आहेत.
ही सगळी यंत्रे आणि उपकरणे बसवण्यासाठी व त्याची निगा राखण्यासाठी खर्च येणारच. या सोयींचा वापर करणा-या लोकांकडूनच तो वसूल केला जातो. त्यामुळे बहुतेक जागी तिथे प्रवेश करण्यापूर्वी प्रवेशमूल्य आकारले जाते व ते गोळा करण्यासाठी स्वयंचलित यंत्रे बसवलेली असतात. त्यात नाणे टाकल्यावर दारामधले चक्र फिरून एका व्यक्तीला आत जाऊ देते. भारतासारख्या देशातून आलेल्या लोकांना नैसर्गिक विधीसाठी असे पैसे खर्च करणे जिवावर येते. असाच एक भारतीय पर्यटकांचा समूह युरोप पहायला आला होता. भ्रमंतीला सुरुवात करतांनाच त्यांच्या मार्गदर्शकाने आता वाटेत सगळीकडे 'पेड टॉयलेट्स' असणार आहेत असे सांगितले. पहिला थांबा आल्यावर तो खाली उतरून विश्रामगृहात गेला व बरेचसे प्रवासी त्याच्या मागोमाग गेले. मागच्या बाजूला बसलेले एक बूढे बाबा थोड्या वेळानंतर उतरले व विश्रांतीगृहाच्या विरुद्ध दिशेला गेले. दहा पंधरा मिनिटांनी बाकीचे सारे प्रवासी आपापले विधी, खाणेपिणे, खरेदी वगैरे आटोपून परत आले तरी बाबांचा पत्ताच नव्हता. अखेरीस एकदाचे ते धांपा टाकीत आले
आणि म्हणाले, "अरे तुमने तो बोला की यहॉंपर सभी जगहापर पेड टॉयलेट हैं, मगर मुझे पेड ढूँढनेमें कितनी तकलीफ हुई? तुम सब लोग कहॉं गये थे?"
. . . . . . . (क्रमशः)