Monday, July 16, 2012

दीप अमावास्या (दिव्याची अवस) व श्रावण मासकाल

माझे बंधू डॉ.धनंजय घारे यांनी अमेरिकेतून पत्रामधून पाठवलेला हा संदेश खाली दिला आहे.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------
दीप अमावास्या (दिव्याची अवस) व श्रावण मासकाल शुभ चिंतन

रोजच संध्याकाळी दिवा लावणीच्या वेळी "दिवा दिवा दीपत्कार
कानी कुण्डले मोतीहार
दिव्याला देखुन नमस्कार।। ” असे म्हणून 'दिव्याला नमस्कार करण्याची परंपरा आहे ' रोज देवाची पूजा करताना नीरांजन रूपी दिव्याचा उपयोग केला जातो. देव पूजेच्या प्रारंभी देवासमोर समयी लावून

“भो दीप ब्रह्म रूप: त्वं ज्योतिषां प्रभु: अव्यय:
आरोग्यं देहि पुत्रांश्र्च सर्वार्थान् च प्रयच्छ मे
दिवे दिवे सदृशीरन्यमर्धम् कृष्णा असेधदपसद्मनोजा:
अहं दा सा वृषभोवन्मयन्तो दव्रजे वर्तिनं शम्बरं च ”

असे श्लोक म्हणून दिव्यालाही (शंख-घण्टा पुजना प्रमाणेच ).गंध, अक्षता फ़ुले वाहण्याची पण पद्धत विहीत आहे.

असे असले तरी १) दीप अमावास्या व २) दीपावली हे दोन वार्षिक सण "दीप" या दैवताला खास समर्पित आहेत.

ज्याप्रमाणे शंकराला पाच (सांकेतिक) तोंडे व दत्तात्रेयाला तीन (सांकेतिक) तोंडे आहेत असे वैदिक सांगणे आहे, त्याच प्रमाणे "अग्नी" या वेदिक दैवताला दोन (सांकेतिक) तोंडे आहेत असे त्याचे वर्णन मिळते. उष्णता (Thermal Energy) व प्रकाश (Radiant Energy) हीच ती दोन तोंडे आहेत असे दिसते. मानवी डोळ्यांना दिसणारा प्रकाश फ़ारच कमी असला तरी शास्त्रीय दृष्टीने (प्रकाश किरणांचे अनंत प्रकार आहेत व ) प्रत्येक घन, द्रव वा वायुरूप पदार्थातून त्या पदार्थाच्या तापमानानुकूल प्रकाश त्यातून बाहेर फ़ेकला जातो. तापमान ६०० डिग्री सेन्टीग्रेड पेक्षा जास्त झाल्यावरच तो मानवी चक्षुंना दृष्य होऊ लागतॊ. अशाप्रकारे कोणत्याही पदार्थाची उष्णता व त्यांतून फ़ेकला जाणारा प्रकाश ही दोऩ्ही त्या पदार्थाची अविभाज्य रूपे आहेत. अग्नि देवतेच्या या
दोन तोंडांना अलग करता येणे अशक्य आहे. असो.

आषाढी अमावास्या "दीप अमावास्या" म्हणुन पाळली जाते. या दिवशी घरातील सर्व दिव्यांना (नीराजन, पणती, समयी पासून कंदील, इलेक्ट्रिक दिव्यापर्यन्त सर्वांना ) घासून पुसून स्वच्छ करून ते पेटवले जातात. त्यांची पूजा केली जाते.

या वर्षी चन्द्राला आषाढी अमावास्या तिथी भारतात बुधवार दिनांक १८ जुलैला सकाळी ९=०८ वाजता सुरू होते व गुरुवारी सकाळी ९=५४ वाजता संपते. म्हणून दीप अमावास्या बुधवारी सन्ध्याकाळी - रात्री पाळायला हवी. अमेरिकेत ही अमावास्या तिथी मंगळवारी रात्री ९ नंतर सुरू होत असली तरी संध्याकाळी दिवे लावणीच्या वेळी ती बुधवारीच असत असल्यामुळे, अमेरिकेतही ती बुधवारीच पाळायला हरकत नाही.

श्रावण शुक्ल प्रतिपदा भारतात गुरुवारी (दिनांक १९ जुलै २०१२ ला) सकाळी ९=५४ ला सुरू होते व शुक्रवारी सकाळी १०=०८ पर्यन्त आहे. म्हणून भारतात श्रावण महिन्याची सुरुवात शुक्रवार (दिनांक २० जुलै २०१२ च्या सूर्यॊदया) पासून मानली जाईल. परन्तू अमेरिकेत श्रावण शुक्ल प्रतिपदा बुधवारी रात्री १० ते १२ च्या सुमारास सुरू होतेय (अमेरिकेत रोजच्या दिवसाच्या प्रारम्भाच्या ३ – ४ वेळा आहेत उदा. : पूर्व_न्यूयार्क, मध्य_शिकागो, मध्य_पश्र्चिम_डेनवर, पश्र्चिम_सीएटल इत्यादी). म्हणून अमेरिकेत श्रावण महिन्याची सुरुवात गुरुवार (दिनांक १९ जुलै २०१२) पासून मानायला हवी.

श्रावण महिन्यात येणारे अनेक सण आहेत. त्यात नाग चतुर्थी व नाग पंचमी (श्रावणी), सीतला वा शिळा_सप्तमी, वरमहालक्ष्मी, राखी-नारळी पोर्णिमा (श्रावणी), श्रीकृष्ण जन्माष्टमी, पिठॊरी अमावास्या हे प्रमुख सण आहेत. याशिवाय श्रावणी सोमवार, मंगळागौर, श्रावणी शुक्रवार, वगैरे अनेक उत्सव मानले जातात. अनेक लोक श्रावणी पोर्णिमेला (वा श्रावण महिन्यातील कोणत्याही सोयीच्या दिवशी ) वार्षिक "सत्य_नारायण" व्रत करतात.

या वर्षीही हा श्रावण मासकालावधी सर्वांना (विशेषत: मुलाबाळांना ) आनंदाचा गोडधोड खाण्याचा जावो अशा शुभेच्छा.

धनंजय
------------------------------
हे पत्र माझ्या भावाने पाठवले होते. या विषयावरील माझे लेख पुढील भागांमध्ये आहेत. त्यात  श्रावण महिन्यासंबंधी अधिक माहिती दिली आहे.
दिव्याची अंवस की गटार अमूशा ?
http://anandghan.blogspot.in/2012/07/blog-post_18.html

श्रावण शुक्रवार  http://anandghan.blogspot.in/2012/07/blog-post_20.html

नागपंचमी  http://anandghan.blogspot.in/2012/07/blog-post_21.html

नागपंचमी गाणी  http://anandghan.blogspot.in/2012/07/blog-post_22.html

श्रावणी, रक्षाबंधन, नारळी पौर्णिमा, ओणम् आणि बलराम
http://anandghan.blogspot.in/2012/08/blog-post.html

No comments: