मी दोन वर्षांपूर्वी अमेरिकेतल्या न्यूजर्सी स्टेटमधील एका लहानशा खेडेगावात चार महिने राहून आलो होतो. आमच्या बंगल्याच्या आजूबाजूला चांगली चारपाचपट मोकळी जागा आहे, त्यामुळे तिथे अंगणही आहे आणि परसही आहे. त्या संकुलातल्या सगळ्याच बंगल्यांच्या आवारात भरपूर मोकळ्या जागांमध्ये मोठमोठी आणि खूप उंच उंच अशी असंख्य झाडे आहेत. त्या झाडांच्या जंगलात अधूनमधून घरे बांधली असावीत असेही म्हणता येईल. ती सगळी मेपल, ओक यासारखी माझ्या ओळखीची नसलेली अमेरिकेतली झाडे आहेत. आमच्या बंगल्याच्या मागच्या बाजूला एक प्रशस्त पडवी आहे. तिथे आणि बागेतही खुर्च्या ठेवल्या होत्या. मी दिवसातला बराचसा वेळ तिथेच बसून रहात असे.
त्या वेळी तिथे उन्हाळा असला तरी पावसाळासुद्धा होता. क्षणात येते सरसर शिवरे क्षणात फिरुनी ऊन पडे असा ऊनपावसाचा लपंडाव चाललेला होता. त्यात एकदा थोडा जोराचा वारा आणि पावसाची झड लागली होती. तिचा जोर कमी झाल्यावर आम्ही गरमगरम कांद्याची भजी आणि चहा यांचा आस्वाद घेत आमच्या घराच्या मागच्या बाजूच्या पडवीमध्ये बसलो होतो. मागच्या परसात नजर गेली तर एक अवाढव्य फांदी जमीनीवर पसरलेली दिसली. ही कुठून आली म्हणून लक्ष देऊन पाहिले तर आमच्या शेजाऱ्याच्या अंगणातल्या एका पन्नास साठ फूट उंच झाडाची फांदी म्हणण्यापेक्षा वर जाणाऱ्या तीन खोडांपैकी एक उभे खोड आडवे होऊन त्याच्या काही फांद्यांसह आमच्या भागात पडले होते. त्याचे एक टोक पंधरावीस फूट उंचावर अजून मुख्य झाडाला जुळलेले होते, पण चांगला पंचवीस तीस फूट लांबीचा त्याचा विस्तार त्याच्या अनेक फांद्यांसह खाली वाकून आमच्या परसातल्या जमीनीवर टेकला होता. त्या वेळी सुटलेला वारा तितकासा भन्नाट नव्हता आणि तेवढे एक झाड सोडून दुसऱ्या कुठल्याही झाडाला जरासुद्धा धक्का लागलेला दिसत नव्हता. त्यामुळे आम्हाला या गोष्टीचे आश्चर्यच वाटले. ही एवढी मोठी फांदी पडल्याचा आवाजही कुणाच्याही कानावर आला नव्हता. ती केंव्हा पडली होती कोण जाणे?
सत्यभामेने स्वर्गातून आणलेले पारिजातकाचे झाड हौसेने आपल्या दारासमोर लावले होते, त्या झाडाला फुलांचा बहरही आला होता, पण अवखळ वारा त्या नाजुक फुलांना उडवून शेजारी राहणाऱ्या रुक्मिणीच्या अंगणात त्यांचा सडा घालत होता. त्यामुळे उद्विग्न होऊन सत्यभामा "बहरला पारिजात दारी, फुले का पडती शेजारी?" असा विलाप करत होती. ती फुले पाहून रुक्मिणीला मनातून आनंद झाला असेल, पण आम्हाला मात्र ही अवाढव्य फांदी तुटून आपल्या अंगणात पडल्याने कणभरही आनंद झाला नाही. ते झाड आमच्या मालकीचे नसल्यामुळे त्याचे जास्त दुःखही झाले नाही. त्या झाडाच्या मालकाला म्हणजे आमच्या शेजाऱ्याला तर या गोष्टीचा पत्ताही लागला नव्हता.
आमचे अर्धे अंगण व्यापून अस्ताव्यस्त पसरलेले ते धूड बाजूला कसे करायचे ? हाच विचार आम्हाला सतावत होता. ते ज्या भागात पडले होते तिथे आमची फुलझाडे किंवा भाजीचा वाफा नव्हता, तिथे आपोआप उगवलेले रानटी गवतच होते, त्यामुळे तसे आमचे काहीच नुकसान झालेले नव्हते. ते कसले अमेरिकन झाडे होते हेही आम्हाला माहीत नव्हते. ते खोड, त्याच्या फांद्या आणि पाने यांचा आम्हाला तर काही उपयोग नव्हताच आणि असला तरी शेजाऱ्याच्या मालकीची वस्तू फुकट मिळते म्हणून ठेऊन घ्यायची तर आम्हाला बिलकुल इच्छा नव्हती. पण ते खोड आणि त्या फांद्यांची विल्हेवाट लावायसाठी काँट्रॅक्ट द्यायचे असेल तर ते किती डॉलरना पडेल याचा विचार अस्वस्थ करत होता. त्याबद्दल आपण काहीही करायच्या आधी त्या झाडाच्या मालकाला त्या पडलेल्या फांदीची माहिती देणे हे पहिले काम करायचे असे ठरवले.
शेजारच्या बंगल्याचा मालक संध्याकाळी घरी आल्यावर त्याला भेटून पडलेल्या फांदीबद्दल सांगितले. त्या समजूतदार भल्या माणसानेही तिला पाहून सांगितले की त्याच्या ओळखीच्या कुणा ट्रीमॅनला सांगून तो आमची जागा मोकळी करून देण्याची व्यवस्था करून देईल. त्यामुळे आमच्या मनावरचे ओझे हलके झाले. हे काम व्हायला दोन चार दिवस लागणार होते, त्याला आमची काहीच हरकत नव्हती.
दोन दिवसांनंतर सकाळी सकाळी आमच्या दुसऱ्या बाजूच्या शेजारच्या बंगल्याच्या आवारामधून भयानक कर्कश आवाज यायला लागले. मी पडवीत जाऊन पाहिले तर तिथे एक अजस्त्र आकाराचे यंत्र आणून ठेवले होते ते जोरजोरात आवाज करीत होते. तीन चार मजल्यांच्या अवैध इमारती मोठ्या जेसीबींनी पाडल्या जात असल्याचे काही व्हीडिओ मी अलीकडे पाहिले होते, तशाच प्रकारचे हे यंत्र होते. एरवी आडवा करून ठेवला जात असणारा त्याचा पंधरावीस फूट लांब दणकट बाहू उभा केला होता आणि त्याला जोडलेला पंधरावीस फुटांचा हात आणि त्याच्या पुढे सातआठ फुटांचा पंजा उभा आडवा, तिरपा कसाही होऊ शकत होता. त्याला जोडलेल्या एका करवतीसारख्या हत्याराने समोरच्या झाडाच्या उंचीवरल्या फांद्यांना कराकरा कापून ते यंत्र त्यांना जमीनीवर आणून ठेवत होते आणि तिथे उभे असलेले पाचसहा मजूर ते फांद्यांचे तुकडे उचलून रस्त्यावर उभ्या असलेल्या ट्रकच्या ट्रेलरमध्ये नेऊन टाकत होते. वीसपंचवीस फांद्यांना छाटून त्यांचे तुकडे करून त्यांनी बघताबघता ते संपूर्ण झाड कापून टाकले. सकाळी जिथे चाळीसपन्नास फूट उंच आणि जवळजवळ तितकाच रुंद असा एक मोठा वृक्ष उभा होता ती जागा संध्याकाळच्या आतच पूर्णपणे रिकामी झाली होती. अमेरिकेमध्येही यासंबंधी कायदे असणार आणि त्या लोकांनी आवश्यक त्या परवानग्या घेतल्या असतीलच. आधुनिक यंत्रांच्या सहाय्याने किती लीलया वृक्षतोड करता येऊ शकते याचे प्रात्यक्षिक मला इथे पहायला मिळाले. आमच्या घराच्या अंगणात पडलेली एक फांदी हलवणे हे तर अशा यंत्रासाठी फारच किरकोळ काम होते.
आमच्या दुसऱ्या बाजूच्या शेजारी आलेले झाड तोडायचे जंगी यंत्र आपले काम संपवून परत गेले. ते धूड आमच्या अंगणाकडे येऊ शकेल इतका रुंद रस्ता किंवा बंगल्याचे फाटकही नव्हते त्यामुळे त्याला थोड्या वेळासाठी इकडे वळवण्याचा प्रश्नच नव्हता. पण लहान आकाराचे तसेच एखादे यंत्र आणावे लागेल असे मला वाटले होते. दोन तीन दिवस काहीच हालचाल झाली नाही तेंव्हा आमच्या झाडाच्या मालकाला आठवण करून दिली तेंव्हा त्याने सांगितले की शनिवारी सकाळी तो स्वतःच यांत्रिक करवत घेऊन येणार आहे. त्याप्रमाणे तो आपल्या सातआठ वर्षाच्या मुलाला सोबत घेऊन शनिवारी सकाळी आमच्या अंगणात हजर झाला.
त्याने आपली करवत चालवून दोन तीन लहान फांद्यांना वेगळे केले, पण नंतर ते यंत्र बंद पडले. कदाचित त्यातले इंधन संपले असेल असे म्हणून त्याने त्या यंत्राची टाकी फुल करून आणली, पण तरीही त्याच्या चाकांनी फिरायला ठाम नकार दिला. मग तो गृहस्थ घरी गेला आणि एक मोठी कुऱ्हाड घेऊन आला. कुऱ्हाडीने अंगणातले झा़ड तोडायची परंपरा तर जॉर्ज वॉशिंग्टनपासून चालत आलेली आहे, पण आजच्या काळातला हा तरुण त्या कलेत इतका निपुण असेल याची कल्पना आम्हाला नव्हती. त्याने सटासट घाव घालून मुख्य खोडातून निघालेल्या सगळ्या लहान फांद्या तोडून टाकल्याच, मुख्य खोडाच्याही अर्ध्याहून अधिक भागाचे तुकडे तुकडे केल्यावर उरलेला पंधरा फुटांचा ओंडका वरच्या बाजूने त्या झाडाला चिकटलेला होता. त्याला जमीनीवर उभे राहून तोडणे शक्यच नव्हते.
फांद्या तोडून आणि पाने बाजूला केल्यानंतर आम्हाला ते खोड दिसले. ते तर आतून पूर्णपणे पोकळ झालेले होते. वाळवीसारख्या किड्यांनी त्याला पोखरून टाकले होते. त्यामुळे ते खोड फांद्यांच्या वजनाने आणि वादळी वाऱ्याच्या धक्क्याने तुटून खाली आले होते, पण एका बाजूने मुख्य झाडाला चिकटलेले होते. दुसरे दिवशी शेजाऱ्याचा मित्र ट्रीमॅन एक चांगली यांत्रिक करवत घेऊन आला आणि त्याने झाडावर चढून ती फांदी कापून टाकली. त्यातून निघालेले ओंडके आमच्याने जागचे हलवतासुद्धा येत नव्हते, पण त्या अमेरिकन बाहुबलींनी त्यांना उचलून बागेच्या बाहेर नेले आणि ट्रकमध्ये घालून कुठे तरी पाठवून दिले. तो सगळा पोकळ झालेला भाग यांत्रिक करवतीने कापून टाकल्यावर उरलेले झाड उभे दिसत तर होते, पण त्याची इतर खोडे किती मजबूत होती की तीही आतून पोकळ झाली होती कोण जाणे. या घटनेतून मला एक वेगळ्या प्रकारचे काम केले जात असतांना पहायचा अनुभव मिळाला.
No comments:
Post a Comment