दि.२८-०४-२००७ तेरावा दिवस : पॅरिसची सफर
बसमधून पॅरिस शहराचे दर्शन घेत आम्ही 'प्लेस द ला कॉंकार्ड'ला आलो. मुंबईमध्ये फ्लोरा फाउंटन (हुतात्मा चौक) किंवा दिल्लीला कनॉट प्लेस या जागांचे जे महत्व आहे, तेवढे किंवा त्याहून कांकणभर जास्तच महत्व पॅरिसमध्ये या चौकाला आहे. त्याच्या विस्तीर्ण प्रांगणातून एका बाजूला 'चँप्स एलिझेस' हा पॅऱिसमधील, कदाचित जगातील, सर्वात सुंदर राजमार्ग जातो. या रस्त्याच्या दुस-या टोकाला, म्हणजे सुमारे दोन किलोमीटर अंतरावर असलेली भव्य दगडी कमान इथूनसुद्धा स्पष्ट दिसते. दुस-या बाजूला एक सुंदर उद्यान आहे. या चौकातून एक रस्ता जवळच्याच सीन नदीवरील पुलावर जातो. या आवारातून आयफेल टॉवरचे दुरून दर्शनसुद्धा घडते. या चौकाच्या मधोमध इजिप्तमधून आणलेला 'ओबेलिस्क' आहे. सुमारे तेवीस मीटर उंच आणि २३० टन वजनाचा हा चौकोनी खांबाच्या आकाराचा अवजड शिलाखंड इथे ताडमाड उभा असून त्याच्या चारी अंगांवर प्राचीन इजिप्शियन चित्रलिपीमध्ये कांही तरी लिहिलेले आहे. त्याच्या दोन्ही बाजूने दोन सुरेख कारंजी आहेत. शिवाय या चौकातील ऐसपैस मोकळ्या जागेच्या कोप-या कोप-यात इतर शिल्पकृती उभ्या करून ठेवलेल्या आहेतच.
सुमारे अडीचशे वर्षापूर्वी पंधरावा लुई राज्यावर असतांना या विशाल चौकाची निर्मिती करण्यात आली व त्या राजाचेच नांव त्याला दिले गेले. त्या राजाचा अश्वारूढ पुतळा त्या चौकाच्या मधोमध स्थापन केला होता. दैवदुर्विलास असा की फ्रेंच क्रांतीनंतर याच चौकात गिलोटीन उभारून त्याचाच मुलगा तत्कालिन राजा सोळावा लुई, राणी मेरी एंतोनिएत आणि त्यांच्या निकटवर्तीयांचा निर्घृण वध करण्यात आला आणि त्या जागेचे 'क्रांती चौक' (प्लेस द ला रेव्हॉल्यूशन) असे नामांतर करण्यात आले. त्यानंतर आलेल्या राज्यकर्त्यांनी बदलत्या कालानुसार त्याची नांवे पुन्हा बदलली. अखेरीस सध्याचे 'प्लेस द ला कॉंकार्ड' हे नांव रूढ झाले.
'चँप्स एलिझेस' हा दीडशे वर्षांपूर्वी बांधलेला रस्ता तब्बल सत्तर मीटर इतका रुंद आहे. त्या काळात होणारी तुरळक वाहतूक पाहता हा रस्ता इतका रुंद करणा-या अभियंत्याच्या दूरदृष्टीचे कौतुकच करावे लागेल. पॅरिसमधील उत्तमोत्तम सिनेमागृहे, नाट्यगृहे, हॉटेले, रेस्तरॉं, त-हेत-हेच्या वस्तूंची अत्यंत प्रतिष्ठित दुकाने वगैरे या रस्त्यावर आहेत. कांही मोठ्या कंपन्यांची ऑफीसेही आहेत. त्यामुळे तो अत्यंत गजबजलेला असतो. साहजीकपणेच येथील जागांचे भाव गगनाला भिडणारे असणार यात शंका नाही. ख्रिसमसच्या दिवसात इथे खूप सजावट व रोषणाई केली जाते आणि राष्ट्रीय दिनाला या रस्त्यावरून भव्य शोभायात्राही निघते. नववर्षदिवस साजरा करायला उत्साही लोक मोठ्या संख्येने इथे येऊन गर्दी करतात. अशा रीतीने हा चौक या शहरातील लोकांच्या जीवनातील चैतन्याचा भाग बनलेला आहे.
'प्लेस द ला कॉंकार्ड'हून सुरू होणा-या 'चँप्स एलिझेस' या हमरस्त्याच्या दुस-या टोकाला असलेली 'आर्च द ट्रायम्फ' ही भव्य कमान या रस्त्यावरून जातांना सतत दिसत असते. मुंबईचे गेटवे ऑफ इंडिया व दिल्लीच्या इंडिया गेटची आठवण करून देणारी ही कमान ही एक तशीच भव्य इमारत आहे. विजयी वीरांचे स्वागत करण्यासाठी मोठमोठ्या कमानी बांधण्याची परंपरा युरोपात पूर्वीपासून आहे. पुढे विजयाचे स्मारक म्हणून कमानी बांधणे सुरू झाले. 'आर्च द ट्रायम्फ' या कमानीचे बांधकाम खुद्द नेपोलियनने आपल्या एका लढाईमधील विजयाच्या स्मरणार्थ दोनशे वर्षांपूर्वी सुरू केले. पहिल्या व दुस-या महायुद्धांत शहीद झालेल्या अनाम वीर सैनिकांचे स्मारक तिथेच करण्यात आले आहे. इंडिया गेटप्रमाणेच इथेसुद्धा एक 'अमर जवान ज्योती' आहे आणि सैनिकाच्या स्मृतीदिनी झेंडावंदन करून त्यांना पुष्पचक्र व श्रध्दांजली वाहण्यात येते.
'प्लेस द ला कॉंकार्ड'च्या जवळच सीन नदीच्या किना-यावर जगप्रसिद्ध आणि अतिविशाल 'लूवर' वस्तुसंग्रहालय आहे. हे म्यूजियम इतके अवाढव्य आहे की त्यातील सगळ्या दालनांतून नुसते फिरून येतायेता पायाचे तुकडे पडतील. युरोपमधील इतिहासपूर्व कालापासून ते ग्रीक, रोमन व त्यानंतरच्या इटालियन, फ्रेंच, इंग्लिश, जर्मन वगैरे विविध शैलीतील चित्रे आणि मूर्ती इथे आहेत. तशाच इजिप्त, अरबस्तान, मध्यपूर्व व भारतातील प्राचीन काळातील व मध्ययुगातील मौल्यवान कलाकृतीसुद्धा या संग्रहालयात ठेवलेल्या आहेत. त्या प्रत्येकासाठी स्वतंत्र दालनेही बनवलेली आहेत.
आमच्या कार्यक्रमपत्रिकेत त्यामधील फक्त 'मोनालिसाचे दर्शन' एवढेच समाविष्ट होते असे कळले. तिथपर्यंत जातायेतांना वाटेवर इतर कलाकृती पहायला मिळाल्याच तर तो बोनस! आमच्या गाईडने प्रवेशद्वारापासून मोनालिसाच्या चित्रापर्यंत जाण्याचा आणि तिथून परत येण्याचा रस्ता व्यवस्थित दाखवला. 'व्हीनस डिमिलो'चा सुप्रसिद्ध प्राचीन पुतळाही दाखवला. भग्नावस्थेतही तो किती सुंदर दिसतो? आता तो आमच्या वाटेवरच उभा होता कां त्यासाठी आम्हाला थोडी वाकडी वाट धरावी लागली कोणास ठाऊक! तरीसुद्धा आम्हाला जाण्यायेण्यासाठी तासाहून जास्त वेळ लागला. तो संपूर्ण मार्ग एकाहून एक अधिक सुरेख अशा अनेकविध चित्रे व शिल्पे यांनी गच्च भरला होता. त्यातील प्रत्येकाची माहिती घेत राहिलो असतो तरी एक दिवस पुरला नसता. त्यामुळे त्यांच्यावर ओझरता दृष्टीक्षेप टाकून पुढे जावे लागत होते.
मोना लिसा हे सुप्रसिद्ध इटालियन विद्वान चित्रकार लिओनार्दो दा विंची याने सोळाव्या शतकाच्या सुरुवातीस लाकडावर रंगवलेले त्याचे सर्वोत्तम तैलचित्र आहे. ते पूर्ण करायला त्याला चार वर्षे लागली असे म्हणतात. त्या काळात कॅमल कंपनीचे रंग आणि ब्रश बाजारात विकत मिळत नसत. चित्रकलेसाठी आवश्यक असलेल्या एक एक साधनासाठी लागणा-या गोष्टी नैसर्गिक स्रोतामधून मिळवून त्या पासून कलाकाराला पाहिजे असेल ते तयार करावे लागत असे. पण त्यापासून तयार झालेल्या कलाकृती आज पांचशे वर्षानंतरसुद्धा चांगल्या चमकदार राहिल्या आहेत हे कौतुकास्पद आहे. 'मोना' हा शब्द इटालियन भाषेत 'मॅडम' अशा अर्थाने लावला जातो आणि 'लिसा' हे त्या मॉडेलच्या नांवाचे संक्षिप्त रूप आहे अशी 'मोना लिसा' या नांवाची व्युत्पत्ती सांगितली जाते. म्यूजियममध्ये या चित्राचे फ्रेंच भाषेमधील नांव 'ला जाकोंदे' असे दिले आहे.'जाकोंदे' हे तिचे आडनांव असणार. या चित्रातील युवतीच्या ओठावरील गूढ स्मितहास्य आणि डोळ्यातून ओसंडणारे मुग्ध भाव ही या चित्राचे खास वैशिष्ट्य आहेत. कमानदार भ्रुकुटी हे स्त्रीसौंदर्याचे लक्षण समजले जाते आणि आपल्या भुंवयांना रेखीव आकार देण्याचा बराच प्रयत्न बहुतेक महिला करतांना दिसतात. पण लिओनार्दो दा विंचीने मोनालिसाच्या भुंवया अगदी अस्पष्ट काढल्या आहेत आणि तरीसुद्धा ती अत्यंत सुंदर दिसते, कदाचित त्यामुळे तिचे बोलके डोळे अधिकच उठून दिसतात, ही गोष्ट नमूद करायला हवी.
मोनालिसाच्या चित्राची छायाचित्रे व प्रतिकृती सगळ्यांनीच पाहिलेल्या असतील. पुस्तकांत, मासिकांत, ग्रीटिंग कार्डवर, कॅलेंडरवर, कॉंप्यूटर स्क्रीनवर अशा अनेक जागी मी सुद्धा अनेक वेळा त्या पाहिलेल्या होत्या. इतकेच नव्हे तर लूवर म्यूजियमच्या दाराशी असलेल्या दुकानांत तिच्या निरनिराळ्या आकाराच्या तसबिरी विक्रीसाठी टांगून ठेवलेल्या होत्या. 'मोनालिसा' हा शब्द ऐकताक्षणी तिचा सस्मित चेहरा नजरेसमोर उभा रहावा इतका तो ओळखीचा झालेला होता. तिथे पोचल्यानंतर देवदर्शनासाठी लागावे असे लांबलचक रांगेत उभे रहावे लागले. कदाचित त्यामुळे असेल, पण इतके परिश्रम घेऊन आणि वाट पाहून अखेर जेंव्हा आम्ही त्या चित्राच्या समोर आलो तेंव्हा आपण अतिशय भव्य दिव्य असे कांही पाहत आहोत असे मात्र मनोमनी वाटले नाही. ते चित्र अत्यंत सुंदर आहे यात तिळमात्र शंका नाही. पण तेथे पोचेपर्यंत वाटेत जी इतर अनेक मोठमोठी किंवा सूक्ष्म कलाकुसरीने नटलेली चित्रे पाहिली होती, भारतातील पुणे, मुंबई, मैसूर, हैदराबाद, जयपूर आदि ठिकाणच्या वस्तुसंग्रहातील जी चित्रे लक्षात राहिली होती त्यांच्या मानाने मोनालिसा जितक्या पटीने अधिक प्रसिद्ध झाली आहे तशी दिव्यत्वाची प्रचीती कांही मला तरी तिला प्रत्यक्ष पाहतांना आली नाही. उलट ते चित्र अपेक्षेपेक्षा आकाराने लहानसेच वाटले. कदाचित अत्युत्तम कलाकृतींची योग्य पारख करण्याची दिव्यदृष्टी माझ्याकडे नसेल! युरोपमध्ये बहुतेक प्रेक्षणीय जागांचे फोटो काढू दिले जातात, कांही ठिकाणी तर त्याला प्रोत्साहन दिले जाते. या ठिकाणी मात्र मोनालिसाचे छायाचित्रे काढण्याला बंदी आहे. जे चित्र गल्लोगल्ली फुटपाथवर विकत मिळत होते त्याचा फोटो काढण्याला बंदी! इतर कांही जागी फ्लॅश वापरायला बंदी होती ते तांत्रिक कारण पटण्यासारखे आहे, पण सरसकट फोटो काढायला बंदी कां आहे ते कळत नाही. कदाचित वेळ वाचवण्यासाठी असू शकते.
लूवर वस्तुसंग्रहालय पाहून आम्ही अत्तरांची विक्री करणा-या एका नामवंत दुकानात गेलो. तिथल्या विनोदी विक्रेत्याने आम्हा भारतीय मंडळींचे भारतीय पद्धतीने खास स्वागत केले. त्यानंतर "मेरा जूता है जापानी" हे जुने लोकप्रिय हिंदी गाणे आमच्याकडून कोरसमध्ये म्हणवून घेतले आणि "याचा गीतकार कोण आहे?" असा प्रश्न विचारला. मी शैलेन्द्रचे नांव सांगताच मला एक अत्तराची कुपी बक्षिस मिळाली. या सगळ्या गिमिक्सचा अनुकूल परिणाम झाला की नाही ते सांगता येणार नाही, कारण पॅरिसहून सेंटच्या बाटल्या आणायच्या हे सगळ्यांनी, विशेषतः स्त्रीवर्गाने, मुंबईहून निघतांनाच ठरवलेले होते. आपल्या दुकानांत आलेल्या ग्राहकांना बाहेर इकडे तिकडे न जाऊ देता आपला माल खपवण्याइतपत त्याचा फायदा झाला तरी त्याला ते पुरेसे होते.
खरेदी करून झाल्यानंतर आम्ही आयफेल टॉवरच्या पायथ्याशी असलेल्या नदीकिना-यावरील धक्क्यापाशी आलो. इथून एका अद्ययावत सोयींनी सुसज्ज अशा खूप मोठ्या मोटरलॉंचमध्ये बसून नौकाविहार केला. यात बसायला व्यवस्थित खुर्च्या होत्याच आणि प्रत्येक आसनापाशी एक ईअरफोन होता. हे श्रवणयंत्र कानाला लावून हातातील बटने दाबली की इंग्रजी, फ्रेंच, इटालियन, स्पॅनिश अशा आपल्याला हव्या असलेल्या भाषेतून निवेदन ऐकायची सोय होती. कॉमेंटरी चालू नसेल तेंव्हा संगीताचे सूर ऐकवीत होते ते मात्र समायिक होते. आमची नाव नदीमधून जसजशी पुढे सरकत होती तसतशा दृष्टीपथात येणा-या इमारतींची अल्प माहिती खुसखुशीत भाषेत निवेजक सांगत होते. ते बहुधा आधीच रेकॉर्ड करून ठेवल्यासारखे वाटत होते. पूर्वीची शहरे नदीच्या आधारावरच वसवली जात असल्यामुळे ऐतिहासिक महत्वाची चर्चे, राजवाडे, कचे-या वगैरे बहुतेक प्रसिद्ध इमारती या फेरफटक्यात येऊन गेल्या.
. . . . . . (क्रमशः)
बसमधून पॅरिस शहराचे दर्शन घेत आम्ही 'प्लेस द ला कॉंकार्ड'ला आलो. मुंबईमध्ये फ्लोरा फाउंटन (हुतात्मा चौक) किंवा दिल्लीला कनॉट प्लेस या जागांचे जे महत्व आहे, तेवढे किंवा त्याहून कांकणभर जास्तच महत्व पॅरिसमध्ये या चौकाला आहे. त्याच्या विस्तीर्ण प्रांगणातून एका बाजूला 'चँप्स एलिझेस' हा पॅऱिसमधील, कदाचित जगातील, सर्वात सुंदर राजमार्ग जातो. या रस्त्याच्या दुस-या टोकाला, म्हणजे सुमारे दोन किलोमीटर अंतरावर असलेली भव्य दगडी कमान इथूनसुद्धा स्पष्ट दिसते. दुस-या बाजूला एक सुंदर उद्यान आहे. या चौकातून एक रस्ता जवळच्याच सीन नदीवरील पुलावर जातो. या आवारातून आयफेल टॉवरचे दुरून दर्शनसुद्धा घडते. या चौकाच्या मधोमध इजिप्तमधून आणलेला 'ओबेलिस्क' आहे. सुमारे तेवीस मीटर उंच आणि २३० टन वजनाचा हा चौकोनी खांबाच्या आकाराचा अवजड शिलाखंड इथे ताडमाड उभा असून त्याच्या चारी अंगांवर प्राचीन इजिप्शियन चित्रलिपीमध्ये कांही तरी लिहिलेले आहे. त्याच्या दोन्ही बाजूने दोन सुरेख कारंजी आहेत. शिवाय या चौकातील ऐसपैस मोकळ्या जागेच्या कोप-या कोप-यात इतर शिल्पकृती उभ्या करून ठेवलेल्या आहेतच.
सुमारे अडीचशे वर्षापूर्वी पंधरावा लुई राज्यावर असतांना या विशाल चौकाची निर्मिती करण्यात आली व त्या राजाचेच नांव त्याला दिले गेले. त्या राजाचा अश्वारूढ पुतळा त्या चौकाच्या मधोमध स्थापन केला होता. दैवदुर्विलास असा की फ्रेंच क्रांतीनंतर याच चौकात गिलोटीन उभारून त्याचाच मुलगा तत्कालिन राजा सोळावा लुई, राणी मेरी एंतोनिएत आणि त्यांच्या निकटवर्तीयांचा निर्घृण वध करण्यात आला आणि त्या जागेचे 'क्रांती चौक' (प्लेस द ला रेव्हॉल्यूशन) असे नामांतर करण्यात आले. त्यानंतर आलेल्या राज्यकर्त्यांनी बदलत्या कालानुसार त्याची नांवे पुन्हा बदलली. अखेरीस सध्याचे 'प्लेस द ला कॉंकार्ड' हे नांव रूढ झाले.
'चँप्स एलिझेस' हा दीडशे वर्षांपूर्वी बांधलेला रस्ता तब्बल सत्तर मीटर इतका रुंद आहे. त्या काळात होणारी तुरळक वाहतूक पाहता हा रस्ता इतका रुंद करणा-या अभियंत्याच्या दूरदृष्टीचे कौतुकच करावे लागेल. पॅरिसमधील उत्तमोत्तम सिनेमागृहे, नाट्यगृहे, हॉटेले, रेस्तरॉं, त-हेत-हेच्या वस्तूंची अत्यंत प्रतिष्ठित दुकाने वगैरे या रस्त्यावर आहेत. कांही मोठ्या कंपन्यांची ऑफीसेही आहेत. त्यामुळे तो अत्यंत गजबजलेला असतो. साहजीकपणेच येथील जागांचे भाव गगनाला भिडणारे असणार यात शंका नाही. ख्रिसमसच्या दिवसात इथे खूप सजावट व रोषणाई केली जाते आणि राष्ट्रीय दिनाला या रस्त्यावरून भव्य शोभायात्राही निघते. नववर्षदिवस साजरा करायला उत्साही लोक मोठ्या संख्येने इथे येऊन गर्दी करतात. अशा रीतीने हा चौक या शहरातील लोकांच्या जीवनातील चैतन्याचा भाग बनलेला आहे.
'प्लेस द ला कॉंकार्ड'हून सुरू होणा-या 'चँप्स एलिझेस' या हमरस्त्याच्या दुस-या टोकाला असलेली 'आर्च द ट्रायम्फ' ही भव्य कमान या रस्त्यावरून जातांना सतत दिसत असते. मुंबईचे गेटवे ऑफ इंडिया व दिल्लीच्या इंडिया गेटची आठवण करून देणारी ही कमान ही एक तशीच भव्य इमारत आहे. विजयी वीरांचे स्वागत करण्यासाठी मोठमोठ्या कमानी बांधण्याची परंपरा युरोपात पूर्वीपासून आहे. पुढे विजयाचे स्मारक म्हणून कमानी बांधणे सुरू झाले. 'आर्च द ट्रायम्फ' या कमानीचे बांधकाम खुद्द नेपोलियनने आपल्या एका लढाईमधील विजयाच्या स्मरणार्थ दोनशे वर्षांपूर्वी सुरू केले. पहिल्या व दुस-या महायुद्धांत शहीद झालेल्या अनाम वीर सैनिकांचे स्मारक तिथेच करण्यात आले आहे. इंडिया गेटप्रमाणेच इथेसुद्धा एक 'अमर जवान ज्योती' आहे आणि सैनिकाच्या स्मृतीदिनी झेंडावंदन करून त्यांना पुष्पचक्र व श्रध्दांजली वाहण्यात येते.
'प्लेस द ला कॉंकार्ड'च्या जवळच सीन नदीच्या किना-यावर जगप्रसिद्ध आणि अतिविशाल 'लूवर' वस्तुसंग्रहालय आहे. हे म्यूजियम इतके अवाढव्य आहे की त्यातील सगळ्या दालनांतून नुसते फिरून येतायेता पायाचे तुकडे पडतील. युरोपमधील इतिहासपूर्व कालापासून ते ग्रीक, रोमन व त्यानंतरच्या इटालियन, फ्रेंच, इंग्लिश, जर्मन वगैरे विविध शैलीतील चित्रे आणि मूर्ती इथे आहेत. तशाच इजिप्त, अरबस्तान, मध्यपूर्व व भारतातील प्राचीन काळातील व मध्ययुगातील मौल्यवान कलाकृतीसुद्धा या संग्रहालयात ठेवलेल्या आहेत. त्या प्रत्येकासाठी स्वतंत्र दालनेही बनवलेली आहेत.
आमच्या कार्यक्रमपत्रिकेत त्यामधील फक्त 'मोनालिसाचे दर्शन' एवढेच समाविष्ट होते असे कळले. तिथपर्यंत जातायेतांना वाटेवर इतर कलाकृती पहायला मिळाल्याच तर तो बोनस! आमच्या गाईडने प्रवेशद्वारापासून मोनालिसाच्या चित्रापर्यंत जाण्याचा आणि तिथून परत येण्याचा रस्ता व्यवस्थित दाखवला. 'व्हीनस डिमिलो'चा सुप्रसिद्ध प्राचीन पुतळाही दाखवला. भग्नावस्थेतही तो किती सुंदर दिसतो? आता तो आमच्या वाटेवरच उभा होता कां त्यासाठी आम्हाला थोडी वाकडी वाट धरावी लागली कोणास ठाऊक! तरीसुद्धा आम्हाला जाण्यायेण्यासाठी तासाहून जास्त वेळ लागला. तो संपूर्ण मार्ग एकाहून एक अधिक सुरेख अशा अनेकविध चित्रे व शिल्पे यांनी गच्च भरला होता. त्यातील प्रत्येकाची माहिती घेत राहिलो असतो तरी एक दिवस पुरला नसता. त्यामुळे त्यांच्यावर ओझरता दृष्टीक्षेप टाकून पुढे जावे लागत होते.
मोना लिसा हे सुप्रसिद्ध इटालियन विद्वान चित्रकार लिओनार्दो दा विंची याने सोळाव्या शतकाच्या सुरुवातीस लाकडावर रंगवलेले त्याचे सर्वोत्तम तैलचित्र आहे. ते पूर्ण करायला त्याला चार वर्षे लागली असे म्हणतात. त्या काळात कॅमल कंपनीचे रंग आणि ब्रश बाजारात विकत मिळत नसत. चित्रकलेसाठी आवश्यक असलेल्या एक एक साधनासाठी लागणा-या गोष्टी नैसर्गिक स्रोतामधून मिळवून त्या पासून कलाकाराला पाहिजे असेल ते तयार करावे लागत असे. पण त्यापासून तयार झालेल्या कलाकृती आज पांचशे वर्षानंतरसुद्धा चांगल्या चमकदार राहिल्या आहेत हे कौतुकास्पद आहे. 'मोना' हा शब्द इटालियन भाषेत 'मॅडम' अशा अर्थाने लावला जातो आणि 'लिसा' हे त्या मॉडेलच्या नांवाचे संक्षिप्त रूप आहे अशी 'मोना लिसा' या नांवाची व्युत्पत्ती सांगितली जाते. म्यूजियममध्ये या चित्राचे फ्रेंच भाषेमधील नांव 'ला जाकोंदे' असे दिले आहे.'जाकोंदे' हे तिचे आडनांव असणार. या चित्रातील युवतीच्या ओठावरील गूढ स्मितहास्य आणि डोळ्यातून ओसंडणारे मुग्ध भाव ही या चित्राचे खास वैशिष्ट्य आहेत. कमानदार भ्रुकुटी हे स्त्रीसौंदर्याचे लक्षण समजले जाते आणि आपल्या भुंवयांना रेखीव आकार देण्याचा बराच प्रयत्न बहुतेक महिला करतांना दिसतात. पण लिओनार्दो दा विंचीने मोनालिसाच्या भुंवया अगदी अस्पष्ट काढल्या आहेत आणि तरीसुद्धा ती अत्यंत सुंदर दिसते, कदाचित त्यामुळे तिचे बोलके डोळे अधिकच उठून दिसतात, ही गोष्ट नमूद करायला हवी.
मोनालिसाच्या चित्राची छायाचित्रे व प्रतिकृती सगळ्यांनीच पाहिलेल्या असतील. पुस्तकांत, मासिकांत, ग्रीटिंग कार्डवर, कॅलेंडरवर, कॉंप्यूटर स्क्रीनवर अशा अनेक जागी मी सुद्धा अनेक वेळा त्या पाहिलेल्या होत्या. इतकेच नव्हे तर लूवर म्यूजियमच्या दाराशी असलेल्या दुकानांत तिच्या निरनिराळ्या आकाराच्या तसबिरी विक्रीसाठी टांगून ठेवलेल्या होत्या. 'मोनालिसा' हा शब्द ऐकताक्षणी तिचा सस्मित चेहरा नजरेसमोर उभा रहावा इतका तो ओळखीचा झालेला होता. तिथे पोचल्यानंतर देवदर्शनासाठी लागावे असे लांबलचक रांगेत उभे रहावे लागले. कदाचित त्यामुळे असेल, पण इतके परिश्रम घेऊन आणि वाट पाहून अखेर जेंव्हा आम्ही त्या चित्राच्या समोर आलो तेंव्हा आपण अतिशय भव्य दिव्य असे कांही पाहत आहोत असे मात्र मनोमनी वाटले नाही. ते चित्र अत्यंत सुंदर आहे यात तिळमात्र शंका नाही. पण तेथे पोचेपर्यंत वाटेत जी इतर अनेक मोठमोठी किंवा सूक्ष्म कलाकुसरीने नटलेली चित्रे पाहिली होती, भारतातील पुणे, मुंबई, मैसूर, हैदराबाद, जयपूर आदि ठिकाणच्या वस्तुसंग्रहातील जी चित्रे लक्षात राहिली होती त्यांच्या मानाने मोनालिसा जितक्या पटीने अधिक प्रसिद्ध झाली आहे तशी दिव्यत्वाची प्रचीती कांही मला तरी तिला प्रत्यक्ष पाहतांना आली नाही. उलट ते चित्र अपेक्षेपेक्षा आकाराने लहानसेच वाटले. कदाचित अत्युत्तम कलाकृतींची योग्य पारख करण्याची दिव्यदृष्टी माझ्याकडे नसेल! युरोपमध्ये बहुतेक प्रेक्षणीय जागांचे फोटो काढू दिले जातात, कांही ठिकाणी तर त्याला प्रोत्साहन दिले जाते. या ठिकाणी मात्र मोनालिसाचे छायाचित्रे काढण्याला बंदी आहे. जे चित्र गल्लोगल्ली फुटपाथवर विकत मिळत होते त्याचा फोटो काढण्याला बंदी! इतर कांही जागी फ्लॅश वापरायला बंदी होती ते तांत्रिक कारण पटण्यासारखे आहे, पण सरसकट फोटो काढायला बंदी कां आहे ते कळत नाही. कदाचित वेळ वाचवण्यासाठी असू शकते.
लूवर वस्तुसंग्रहालय पाहून आम्ही अत्तरांची विक्री करणा-या एका नामवंत दुकानात गेलो. तिथल्या विनोदी विक्रेत्याने आम्हा भारतीय मंडळींचे भारतीय पद्धतीने खास स्वागत केले. त्यानंतर "मेरा जूता है जापानी" हे जुने लोकप्रिय हिंदी गाणे आमच्याकडून कोरसमध्ये म्हणवून घेतले आणि "याचा गीतकार कोण आहे?" असा प्रश्न विचारला. मी शैलेन्द्रचे नांव सांगताच मला एक अत्तराची कुपी बक्षिस मिळाली. या सगळ्या गिमिक्सचा अनुकूल परिणाम झाला की नाही ते सांगता येणार नाही, कारण पॅरिसहून सेंटच्या बाटल्या आणायच्या हे सगळ्यांनी, विशेषतः स्त्रीवर्गाने, मुंबईहून निघतांनाच ठरवलेले होते. आपल्या दुकानांत आलेल्या ग्राहकांना बाहेर इकडे तिकडे न जाऊ देता आपला माल खपवण्याइतपत त्याचा फायदा झाला तरी त्याला ते पुरेसे होते.
खरेदी करून झाल्यानंतर आम्ही आयफेल टॉवरच्या पायथ्याशी असलेल्या नदीकिना-यावरील धक्क्यापाशी आलो. इथून एका अद्ययावत सोयींनी सुसज्ज अशा खूप मोठ्या मोटरलॉंचमध्ये बसून नौकाविहार केला. यात बसायला व्यवस्थित खुर्च्या होत्याच आणि प्रत्येक आसनापाशी एक ईअरफोन होता. हे श्रवणयंत्र कानाला लावून हातातील बटने दाबली की इंग्रजी, फ्रेंच, इटालियन, स्पॅनिश अशा आपल्याला हव्या असलेल्या भाषेतून निवेदन ऐकायची सोय होती. कॉमेंटरी चालू नसेल तेंव्हा संगीताचे सूर ऐकवीत होते ते मात्र समायिक होते. आमची नाव नदीमधून जसजशी पुढे सरकत होती तसतशा दृष्टीपथात येणा-या इमारतींची अल्प माहिती खुसखुशीत भाषेत निवेजक सांगत होते. ते बहुधा आधीच रेकॉर्ड करून ठेवल्यासारखे वाटत होते. पूर्वीची शहरे नदीच्या आधारावरच वसवली जात असल्यामुळे ऐतिहासिक महत्वाची चर्चे, राजवाडे, कचे-या वगैरे बहुतेक प्रसिद्ध इमारती या फेरफटक्यात येऊन गेल्या.
. . . . . . (क्रमशः)
No comments:
Post a Comment