मागच्या वर्षी मी नवरात्रात अमेरिकेतली कांही प्रेक्षणीय ठिकाणे पहाण्याच्या दौ-यावर होतो. त्यामुळे त्या काळात ब्लॉगवरून सुटी घेतली होती. एकदा नवरात्राचा उत्सव या ब्लॉगवर साजरा करायचा विचार तेंव्हा मनात घोळू लागला होता. घटस्थापनेच्या सुमाराला त्याची आठवण झाली. पण नक्की काय लिहायचे हे ठरले नव्हते. माहिती गोळा करायला सुरुवात केल्यानंतर ती सहजपणे मिळत गेली. पण तिचे संकलन करून आपल्या शब्दात ती मांडायला खूप वेळ लागतो. त्यामुळे त्यातली कांही माहिती निवडून नऊ दिवस रोज देत गेलो. त्याचबरोबर कांही पारंपरिक, कांही लोकप्रिय आणि कांही मला खूप आवडलेली गीतेसुध्दा रोज एक एक करून देत गेलो. वेळ आणि जागा यांच्या मर्यादा पाहता या वर्षी महाराष्ट्रातील साडेतीन शक्तीपीठे आणि दोन प्रसिध्द देवस्थानांची माहिती दिली. याखेरीज कितीतरी स्थाने शिल्लक राहिली. मुंबईतच मुंबादेवी, काळबादेवी वगैरे जुनी आणि वॉर्डन रोडवरील समुद्रकिना-यावरील अत्यंत लोकप्रिय महालक्ष्मी वगैरे महत्वाची देवस्थाने आहेत. त्याशिवाय कल्याणची दुर्गाडी देवी, विरारच्या डोंगरमाथ्यावरली देवी वगैरे पुरातन आणि लोकप्रिय देवस्थाने आपल्या जवळपासच आहेत. शेजारच्या गोव्यातली शांतादुर्गा प्रसिध्द आहे. यातल्या दोन रूपांची चित्रे वर दिली आहेत.
शिवाय महाराष्ट्राबाहेर तर वायव्येला वैष्णोदेवीपासून ईशान्येला कामाख्यादेवीपर्यंत आणि दक्षिणेला मदुराई, कन्याकुमारीपर्यंत खूप जगप्रसिध्द मंदिरे आहेत. गुजराथी आणि बंगाली समाजात नवरात्रीचा उत्सव मोठ्या धूमधडाक्याने साजरा होतो. गुजराथ आणि बंगाल राज्यात तर तो गांवागांवातल्या गल्लीगल्लीत होत असतो, पण इतर राज्यातच नव्हे तर परदेशातसुध्दा ज्या ज्या ठिकाणी या समाजातल्या मंडळींची थोडी फार वस्ती आहे त्या सगळ्या ठिकाणी हा सण सार्वजनिक उत्सवाच्या रूपाने साजरा होतो. आता महाराष्ट्रात, विशेषतः मुंबईत त्याचे स्वरूप गणेशोत्सवाशी तुलना करता येण्याइतके मोठे झाले आहे. मराठी, गुजराथी वगैरे परंपरेप्रमाणे नवरात्र नऊ दिवसांचे असते आणि त्यात दस-याचा अंतर्भाव केला तर दहा दिवस होतात, बंगालातली दुर्गापूजा चार पाच दिवसच असते. उत्तर भारतीय लोक वेगळ्या प्रकारचे नवरात्र साजरे करतात. या नऊ दिवसात रोज संत तुलसीदासांच्या रामचरितमानसाचे सुरात पठण केले जाते आणि रंगमंचावर त्यातल्या प्रसंगांचे नाट्यमय सादरीकरण रामलीलेतून केले जाते. अखेर दस-याच्या संध्याकाळी गावणदहनाने त्या नवरात्रोत्सवाची अक्षरशः धडाकेबाजसांगता होते. पुढे मागे जमेल तसे सीमोल्लंघन करून या उत्सवांबद्दल लिहायची इच्छा आहे.
या लहानशा मालिकेची सांगता माझ्या आणि सगळ्यांच्याच अतीशय आवडत्या भैरवीने करीत आहे.
भवानी दयानी, महाबाकबानी ।
सुर नर मुनिजन मानी, सकल बुद ग्यानी ।
जगजननि जगजानी, महिषासुरमर्दिनी ।
ज्वालामुखी चंडी, अमरपददानी ।।
शिवाय महाराष्ट्राबाहेर तर वायव्येला वैष्णोदेवीपासून ईशान्येला कामाख्यादेवीपर्यंत आणि दक्षिणेला मदुराई, कन्याकुमारीपर्यंत खूप जगप्रसिध्द मंदिरे आहेत. गुजराथी आणि बंगाली समाजात नवरात्रीचा उत्सव मोठ्या धूमधडाक्याने साजरा होतो. गुजराथ आणि बंगाल राज्यात तर तो गांवागांवातल्या गल्लीगल्लीत होत असतो, पण इतर राज्यातच नव्हे तर परदेशातसुध्दा ज्या ज्या ठिकाणी या समाजातल्या मंडळींची थोडी फार वस्ती आहे त्या सगळ्या ठिकाणी हा सण सार्वजनिक उत्सवाच्या रूपाने साजरा होतो. आता महाराष्ट्रात, विशेषतः मुंबईत त्याचे स्वरूप गणेशोत्सवाशी तुलना करता येण्याइतके मोठे झाले आहे. मराठी, गुजराथी वगैरे परंपरेप्रमाणे नवरात्र नऊ दिवसांचे असते आणि त्यात दस-याचा अंतर्भाव केला तर दहा दिवस होतात, बंगालातली दुर्गापूजा चार पाच दिवसच असते. उत्तर भारतीय लोक वेगळ्या प्रकारचे नवरात्र साजरे करतात. या नऊ दिवसात रोज संत तुलसीदासांच्या रामचरितमानसाचे सुरात पठण केले जाते आणि रंगमंचावर त्यातल्या प्रसंगांचे नाट्यमय सादरीकरण रामलीलेतून केले जाते. अखेर दस-याच्या संध्याकाळी गावणदहनाने त्या नवरात्रोत्सवाची अक्षरशः धडाकेबाजसांगता होते. पुढे मागे जमेल तसे सीमोल्लंघन करून या उत्सवांबद्दल लिहायची इच्छा आहे.
या लहानशा मालिकेची सांगता माझ्या आणि सगळ्यांच्याच अतीशय आवडत्या भैरवीने करीत आहे.
भवानी दयानी, महाबाकबानी ।
सुर नर मुनिजन मानी, सकल बुद ग्यानी ।
जगजननि जगजानी, महिषासुरमर्दिनी ।
ज्वालामुखी चंडी, अमरपददानी ।।
1 comment:
वा खूप छान माहिती आहे.मला खूप आवडली .
त्याचप्रमाणे आपण इतर माहिती जाणून घ्या
देवीची आरती करणे,देवीची ओटी भरणे,नवरात्र व्रताशी संबंधित कृतींचे शास
कृपया या site वर सर्व माहिती आहे.
त्याच प्रमाणे आपण या site ची लिंक आपल्या ब्लोग वर देऊ शकतात
http://balsanskar.com/marathi/lekh/
Post a Comment