महाराष्ट्रातील आदिमायेच्या प्रमुख स्थानांमध्ये औंधची यमाई आणि अंबेजोगाईची योगेश्वरी या दोन्ही मंदिरांचा समावेश केला जातो. सातारा जिल्ह्यामध्ये सह्याद्रीच्या कुशीत वाईजवळ औंध नांवाचे एक छोटे गांव आहे. तेथील पुरोगामी आणि कलाप्रेमी संस्थानिकांनी ब्रिटीशांच्या काळातसुध्दा चांगला नावलौकिक कमावला होता. औंधला एका टेकडीवर यमाईमातेचे सुंदर मंदिर आहे. त्याच्या जवळच श्रीभवानी म्यूजियम आहे. राजा रविवर्मा, रावबहादुर धुरंधर, पं.सातवळेकर आणि हेन्री मूर वगैरे जगप्रसिध्द कलाकारांची चित्रे आणि शिल्पकृती या संग्रहालयात ठेवलेल्या आहेत.
मराठवाड्यातील अंबेजोगाई या गांवी योगेश्वरी मातेचे प्रसिध्द देवस्थान आहे. यमाईप्रमाणेच ही देवीसुध्दा अनेक मराठी कुटुंबांची कुलदेवता आहे. मध्यप्रदेशातील सरदार भुस्कुटे यांच्या ब-हाणपूर येथील वाड्यात योगेश्वरी देवीची स्थापना केली होती. त्या वाड्यातल्या दिवाणखान्यात नवरात्राचा उत्सव मोठ्या दिमाखात साजरा केला जात असे. आता तेथील देवीचे स्थलांतर भुस्कुट्यांच्या टिमरनी येथील वाड्यात केले आहे. तिथेसुध्दा मोठ्या श्रध्देने नवरात्राचा उत्सव संपन्न केला जातो. रोज देवीची मंत्रोच्चारांसह साग्रसंगीत पूजा केली जाते. सायंआरतीच्या वेळी सारेजण एकत्र बसून विविध स्तोत्रे म्हणतात. त्यातले एक स्तोत्र खाली दिले आहे. आदि शंकराचार्यांनी लिहिलेल्या या अष्टकातील शब्दरचना, लयबध्दता आणि अनुप्रास मनोवेधक आहेत.
त्रिपुरसुंदरी अष्टकम् ।
कदंबवनचारिणीम् मुनिकदंबकादंबिनीम् ।
नितंबजितभूधराम् सुरनितंबिनीसेविताम् ।
नवांबुरुहलोचनाम् अभिनवांबुदश्यामलाम् ।
त्रिलोचनकुटुंबिनीम् त्रिपुरसुंदरीमाश्रये ।।१।।
कदंबवनवासिनीम् कनकवल्लकीधारिणीम् ।
महार्हमणिहारिणीम् सुखसमुल्लसद्वारुणीम् ।
दयाविभवकारिणीम् विशदलोचनीम् चारिणीम् ।
त्रिलोचनकुटुंबिनीम् त्रिपुरसुंदरीमाश्रये ।।२।।
कदंबवनशालया कुचभरोल्लसन्मालया ।
कपचोपमितशैलया गुरुकृपालसद्वेलया ।
मदारुणकपोलया मधुरगीतवाचालया ।
कयापि घननीलया कवचिता वयंलीलया ।।३।।
कदंबवनमध्यगां कनकमंडलोपस्थिताम् .
षडंबुरुहवासिनीम् सततसिद्दसौदामिनीम् ।
विडंबितजपारुचिम् विकलचंद्रचूडामिनीम् ।
त्रिलोचनकुटुंबिनीम् त्रिपुरसुंदरीमाश्रये ।।४।।
कुचांचितविपंचिकाम् कुटिलकुंतलालंकृताम् ।
कुशेशयनिवासिनीम् कुटिसचित्विद्वेषिणीम् ।
मदारुणविलोचनाम् मनसिजारिसंमोहिनीम् ।
मतंगमुनिकन्यकाम् मधुरभाषिणीमाश्रये ।।५।।
स्मरप्रथमपुष्पिणीम् रुधिरबिंदुनीलांबराम् ।
गृहीतमधुपत्रिकाम् मदविघूर्णनेत्रांचलाम् ।
घनस्तनभरोन्नताम् गलितचूलिकाम् श्यामलाम् ।
त्रिलोचनकुटुंबिनीम् त्रिपुरसुंदरीमाश्रये ।।६।।
सकुंकुमविलेपिनाम् अलकचुंबिकस्तूरिकाम् ।
समंदहसितेक्षणाम् सशरचापपाशांकुशाम् ।
अशेषजनमोहिनीम् अरुणमाल्यभूषांबराम् ।
जपाकुसुमभासुराम् जपविधौ स्मराम्यंबिकाम् ।। ७।।
पुरंदरपुरन्ध्रिकाम् चिकुरबंधसैरंध्रिकाम् ।
पितामहपतिव्रताम् पटपटीरचर्चारताम् ।
मुकुंदरमणीमणीम् लसदलंक्रियाकारिणीम् ।
भजामि भुवनांबिकाम् सुरवधूटिकाचेटिकाम् ।।८।।
No comments:
Post a Comment