न्यूयॉर्कची सफर - ३ स्वातंत्र्यदेवता (उत्तरार्ध)

लिबर्टी आयलंडवरील लँडस्केपिंग खूप छान केलेले आहे. दीडशे फूट उंच पेडेस्टलवरील दीडशे फूट उंच पुतळा जवळून नीट दिसणार नाही. हे लक्षात घेऊन त्याच्या सभोवताली पूर्वी जिथे किल्ला होता तेवढ्या जागेत अकरा कोन असलेल्या ता-याच्या आकाराचा चौथरा बांधला आहे. त्याच्या सर्व बाजूला मोठी मोकळी जमीन सोडून त्यात सुंदर लॉन केले आहे आणि समुद्रकिना-याच्या बाजूने प्रशस्त असा रस्ता बांधला आहे. या बेटावर कोणतेही वाहन न्यायला परवानगी नाहीच. हे प्रेक्षणीय स्थळ पहात पहात मौजमजा करण्याच्या उद्देशाने तिथे आलेले हौशी पर्यटक घोळक्या घोळक्याने पायी फिरत असतात. तो भव्य आणि सुडौल पुतळा, त्याच्या सभोवतालचा गवताचा हिरवा गार गालिचा, अफाट पसरलेल्या समुद्रातल्या लाटा, न्यूयॉर्क आणि न्यूजर्सी शहरातल्या उंच इमारती आणि रंगीबेरंगी चित्रविचित्र पोशाखात फिरणारे पर्यटकांचे नमूने आळीपाळीने पहात आणि रमतगमत आम्ही त्या बेटाला एक प्रदक्षिणा घातली. तोपर्यंत सर्वांना चांगली भूक लागली होती म्हणून क्षुधाशांतीसाठी मॅक्डोनाल्डच्या खाद्यगृहात गेलो.
त्याच्या विशाल रेस्तराँमध्ये ग्राहकांच्या सातआठ रांगा लागल्या होत्या आणि प्रत्येक रांगेत तीसपस्तीस माणसे उभी होती. हे सगळे लोक आमच्यासाठी कांही खाद्यपदार्थ शिल्लक ठेवतील की नाही अशी शंका मनात आली आणि आम्हाला जेवण मिळायला किती वेळ लागणार आहे असा प्रश्न पडला. पण त्या रांगा भराभर पुढे सरकतांना दिसल्यामुळे त्यात उभे राहून घेतले. चार पाच प्रकारच्या काँबोंचे सचित्र वर्णन समोरच्या मोठमोठ्या फलकांवर दिले होते. त्यात कोणताच शाकाहारी प्रकार दिसत नव्हता. बरीच चौकशी करून कदाचित सॅलड या नांवाने अनोळखी पालेभाज्यांची न चिरलेली पाने मिळाली असती, पण चार पाच दिवस नुसती तीच खाऊन राहणे जरा कठीणच होते. फिरण्यासाठी अंगात त्राण आणि मनात उभारी यायला हवी आणि त्यासाठी पोटोबा शांत राहणे अत्यंत आवश्यक होते. अशा वेळी शेळ्यामेंढ्यांचे खाणे आपण खायचा प्रयत्न करण्यापेक्षा त्यांनाच आपल्या पोटात जागा देणे बरे वाटले. त्यामुळे यावेळी घरी नवरात्र बसलेले असल्याचा विचार बाजूला ठेवला आणि प्रवासातल्या आपद्धर्माचे पालन केले.
एवढा विचारविनिमय करून मेनू ठरवेपर्यंत आम्ही काउंटरपाशी येऊन पोचलो होतो. तिथे ऑर्डर आणि पैसे देऊन कूपने विकत घेतली आणि पुढे सरकलो. डिलीव्हरी काउंटरवर पोचेपर्यंत आमचे ट्रे मांडून तयार होते. त्या ठिकाणचे दृष्य अविस्मरणीय होते. एका बाजूला वेगवेगळ्या प्रकारचे गरमागरम बर्गर एकापाठोपाठ एक सरकत येत होते. फायरब्रिगेडच्या मोठ्या नळातून बदाबदा पाणी पडावे तसे फ्रेंच फ्राईज धबाधब कोसळत होते आणि तिथले अत्यंत तत्पर कर्मचारी त्यातून भराभर ट्रे जमवत होते. पेय घेण्यासाठी रिकामे पेले दिले. बाजूला प्रत्येकी चारपाच तोट्या असलेली चारपाच वॉटरकूलरसारखी दिसणारी यंत्रे होती. त्यातून हवे ते पेय आपल्या हाताने आपल्या पेल्यात पाहिजे तेवढे घ्यायचे. मी भारतातल्या तसेच युरोप आणि अमेरिकेतल्यासुध्दा अनेक शहरातले मॅक्डोनल्डचे जॉइंट्स पाहिले आहेत, पण अशी कार्यक्षमता आणि तत्परता इतर कुठे मला दिसली नाही. अन्न पुरवणारी तिथली यंत्रसामुग्री आणि कर्मचारी दोघांची कामे एकमेकांना साजेशीच होती. लंचटाइमच्या मर्यादित वेळात ऑफीसमधल्या सगळ्या लोकांना जेवण वाढून देणा-या कंटीनबॉइजचे मला नेहमीच कौतुक वाटायचे. त्याच श्रेणीत या मॅक्डोनल्डवाल्यांनी बराच वरचा क्रम पटकावला.
१८८३ साली न्यूयॉर्क इथल्या एम्मा लाझारस या कवयित्रेने लिहिलेली एक कविता ब्राँझच्या पत्र्यावर कोरून या पुतळ्याच्या पायथ्याशी ठेवली आहे. जगभरातल्या सगळ्या देशांनी आपल्याला नको असलेली बेघर, दरिद्री, गांजलेली आणि थकलेली माणसे इकडे पाठवावीत. त्यांना इथे मोकळा श्वास घेता येईल, मी माझ्या हातातला दिवा त्यांच्यासाठी उंच धरते आहे, असे या कवितेत तिने लिहिले आहे. त्या काळात अमेरिकेत भरपूर नैसर्गिक साधनसंपत्ती आणि तिचा सदुपयोग करण्यासाठी मनुष्यबळ कमी अशी परिस्थिती होती. त्यामुळे जो कोणी येईल त्याचे स्वागत होते. तरीसुध्दा वाहतुकीची साधने कमी असल्यामुळे आगबोटीत बसून परदेशी जाऊ इच्छिणा-यांची संख्या कमी होती. आज सव्वाशे वर्षानंतर अशी परिस्थिती आली आहे की जगभरातले धडधाकट, कष्टाळू आणि हुषार लोक तिथे जायला उत्सुक आहेत आणि त्यांना अमेरिकेत येण्यावर कडक निर्बंध घालावे लागत आहेत, तसेच त्यांना मायदेशात थांबवून धरण्यासाठी प्रयत्न केले जातात.

The New Colossus
A sonnet by poet Emma Lazarus is inscribed in bronze at the base of the Statue of Liberty. The sonnet, titled “The New Colossus”, reads:
Not like the brazen giant of Greek fame
With conquering limbs astride from land to land;
Here at our sea-washed, sunset gates shall stand
A mighty woman with a torch, whose flame
Is the imprisoned lightning, and her name
Mother of Exiles. From her beacon-hand
Glows world-wide welcome; her mild eyes command
The air-bridged harbor that twin cities frame,
"Keep, ancient lands, your storied pomp!" cries she
With silent lips. "Give me your tired, your poor,
Your huddled masses yearning to breathe free,
The wretched refuse of your teeming shore,
Send these, the homeless, tempest-tossed to me,
I lift my lamp beside the golden door!"

by Emma Lazarus, New York City, 1883