क्रेडिट कार्ड, डेबिट कार्ड वगैरेंमुळे आपले जीवन किती सोपे आणि सुखकारक झाले आहे असे मला वाटत होते. पण काल मला एक धक्कादायक अनुभव आला. पुणे येथील वारजे भागातील बँक ऑफ इंडियाच्या एटीएम केंद्रात मी पैसे काढायला गेलो. तिथल्या यंत्राने माझे कार्ड गिळून टाकले आणि वर पुन्हा "प्लीज इन्सर्ट युवर कार्ड" अशी विनंती केली. माझे कार्ड तर आधीच 'इन्सर्ट' केलेले होते. दरवाजाजवळ बसलेल्या रक्षकाला मी ही गोष्ट सांगितल्यावर त्याने दोन तीन बटने दाबून प्रयत्न केला आणि तो असफल झाल्यानंतर जवळच असलेल्या बँक ऑफ इंडियाच्या शाखेत जायला सांगितले. दोन मिनिटांच्या अंतरावर असलेल्या त्या शाखेत गेलो. तिथे उपस्थित असलेल्या अधिकारी महिलेने फोनवर कोणाशी बोलून चौकशी केली आणि मला माझ्या बँकेत (पंजाब नॅशनल बँकेत) जाऊन नवे कार्ड मिळवण्याबाबत कारवाई करायला सांगितले. वारंवार विनंती करूनसुध्दा बँक ऑफ इंडियाच्या एटीएम मशीनमध्ये अडकलेले माझे कार्ड परत मिळवण्याबद्दल ती काही सांगू शकली नाही. ते जवळ जवळ अशक्य आहे असेच तिच्या बोलण्यावरून जाणवले. ते एटीएम मशीन त्या शाखेच्या अखत्यारीत येत नाही, हे काम औटसोर्स केलेले असते असेही त्या बाईंनी सांगितले.
रिक्शा करून मी कोथरूड येथील पीएनबीच्या शाखेत गेलो. तेथील अधिकार्‍याने एक टोलफ्री नंबर दिला आणि तिथे फोन करून माझे कार्ड कँसल करायची कारवाई करावी आणि मुंबईला जाऊन माझ्या खात्यातून नवे कार्ड मिळवावे असे सांगितले. म्हणजे तेवढ्यासाठी मला लगेच मुंबईला जायला हवे. तो टोलफ्री नंबर मिळता मिळत नव्हता. दोन तास सतत प्रयत्न केल्यानंतर एकदाचा लागला आणि माझे पूर्वीचे कार्ड रद्द करण्याची कारवाई तीन तासात होईल असे आश्वासन मिळाले, पण ते केल्याची सूचना काही पुढील दोनतीन दिवसातही आलेली नाही.
या सगळ्या प्रकारात माझी काहीच चूक नसतांना मला जो त्रास भोगावा लागत आहे याबद्दल मी कोणाकडे तक्रार करावी याबद्दल कोणी मार्गदर्शन करू शकेल कां?
हा मजकूर मी मिसळपाव या संकेतस्थळावर प्रसिध्द केला आणि दोन तीन तासातच त्याला आलेल्या प्रतिसादांमधून नवी माहिती मिळाली. ती थोडक्यात अशी आहे.
रिझर्व बँकेच्या आदेशानुसार गिळलेले कार्ड (स्वतःच्या बँकेखेरीज अन्य बँकांच्या एटीएम मधे अडकलेलं) हे त्या बँकेकडून सिक्युरिटीच्या कारणाने एक प्रोटोकॉल म्हणून कापून नष्ट केलं जातं. अनधिकृत वापर टाळण्यासाठी ही एक सेफ्टी अरेंजमेंट आहे.
ही समस्या फक्त मोटराईज्ड कार्ड रीडर्स असलेल्या मशीन्समधे येते. दोन प्रकारची यंत्रे असतात. मोटराईज्ड कार्ड रीडर आणि डिप कार्ड रीडर
मोटराईज्ड कार्ड रीडर मध्ये कार्ड आत घेऊन रीड केलं जातं.. ही योजना अत्यंत जुन्या मशीन्समधे केवळ शिल्लक असून ती आता कालबाह्य झाली आहे. ९५ % मशीन्स आता "डिप कार्ड" रीडरसहित येतात. यात कार्ड सरकवून पुन्हा बाहेर काढून घ्यायचं असतं. कार्ड रीटेन होणं ही गोष्ट यात होऊच शकत नाही.
पूर्वीच्या काळी मोटराईज्ड कार्ड रीडरमधे एकदाच कार्ड आत टाकून एकामागून एक दोनतीन ट्रान्झॅक्शन्स करता यायची. त्यामुळे एक ग्राहक निघून गेल्यानंतर आलेल्या दुस-या ग्राहकाने पहिल्या ग्राहकाच्या खात्यातले पैसे काढून घेतले अशा काही घटना घडल्या. हे टाळण्यासाठी काही काळानंतर प्रत्येक ट्रान्झॅक्शनला पुन्हा पुन्हा पासवर्ड विचारणे आणि तो देणे सक्तीचे झाले डिपकार्ड रीडरला एकदा कार्ड दाखवलं आणि काढलं की एकच ट्रान्झॅक्शन करता येतं, मग सेशन एण्ड. .. दुसर्‍या कामासाठी (उदा. मिनी स्टेटमेंट) पुन्हा कार्ड घालावे लागते. पण डिपकार्डमधे फ्रॉड्स करायला खूप कमी वाव राहतो ही बाजू महत्वाची.
तात्पर्य. आता यापुढे डिप कार्ड रीडर असलेल्या एटीएम मधेच कार्ड वापरत जावे.. विशेषत: अन्य बँकेच्या एटीएमवर असलात तर. तुमच्या स्वत:च्या बँकेच्या एटीएममधे कार्ड राहिल्यास ते कार्ड कॅश लोडिंग एजन्सीकडून गोळा करुन तुमच्या ब्रांचकडे परत पाठवलं जातं आणि तुम्ही चारपाच दिवसांनी स्वत:च्या मूळ ब्रांचमधून ते घेऊन जाऊ शकता.
एटीम आणि त्यातल्या कॅश मॅनेजमेंटचे काम काही दूरच्या ग्रामीण ब्रांचची एटीएम्स वगळता सर्वत्र आउटसोर्सच केलेले असते.
दुस-या एका वाचकाने अशी प्रतिक्रिया दिली.
मशीन म्हंटले की ते कधीतरी बिघडणारच. शंभर टक्के यशस्वितेची खात्री माणसाचीही देता येत नाही, मशीनची कशी देणार?
आपल्याला त्रास झाला की आपली प्रतिक्रिया तीव्र उमटते त्यात गैर नाही, पण अशा एखाद्या त्रासामागे किती वेळा सुरळित काम झाले याचा विचार केला तर त्रास थोडा कमी होतो आपला. बँका मॅन्युअल ट्रान्सॅक्शन करीत होत्या तेव्हा डुप्लिकेट सही करून किती फ्रॉड होत होते हे आज आपण विसरलो असलो तरी तेव्हाची बँकिंग व्यवस्था आजच्यापेक्षा सरस होती नि कम्प्युटरायजेशन मुळे हा असला त्रास आहे असे विधान करणारी फारच थोडी माणसे सापडतील (त्यातही पेन्शनर वगळाल तर ही संख्या नगण्य होईल.) नवी व्यवस्था नव्या संभाव्य चुका घेऊन येणारच, त्याच्या सकट ती व्यवस्था स्वीकारायला हवी. आपल्या रोजगाराच्या ठिकाणी आपली स्वतःची यशाची टक्केवारी (डुईंग इट राईट फर्स्ट टाईम.... ऑफ कोर्स विदाउट डिफाईनिंग राईट = व्हॉटेवर यू डू.) किती याचा विचार केला तर व्यवस्थांनाही चूक करण्याची मुभा आपण द्यायला हवी. शेवटी व्यवस्था देखील तुमच्या आमच्या सारख्या माणसांनीच उभ्या केल्यात ना.
या गृहस्थांचा काही गैरसमज झाला असावा. मशीनमध्ये चूक होणे शक्य आहे, पण उपभोक्त्याला त्यापासून फार जास्त त्रास होऊ नये असे माझे म्हणणे आहे. मशीन बिघडले तर त्याला पैसे मिळणार नाहीत इतपत ठीक आहे. पण त्याचे कार्ड कायमचे गडप करून टाकणे हे जरा अती झाले. आपले कार्ड अमूक मशीनमध्ये अडकून पडल्यास ते लगेच बाहेर काढण्याची काही व्यवस्था असायला हवी. हे फक्त माझेच म्हणणे आहे असे नाही तर या वेळी मी ज्या दोन बँकांना भेटी दिल्या त्यामधील अधिका-यांनीसुध्दा असे असायला हवे पण दुर्दैवाने तसे नाही असा अभिप्राय व्यक्त केला.
संजय क्षीरसागर या वाचकाने आपली ओळख दिली नाही, पण त्यांनी अधिकृत वाटेल अशी माहिती दिली. की बँक ऑफ इण्डियाने आरबीआय इंस्ट्रकश्न्सनुसार त्यांनी ते कार्ड क्रॅश केले आहे. आता रिप्लेसमेंट कार्ड बँकेकडून सहज मिळेल, तेंव्हा निर्धास्त रहा.
या एटीएम वरून आठवलं गेली अनेक वर्षे 'पीन नंबर उलटा एंटर केल्यावर मशीन मधून पैसे येतात आणि जवळच्या पोलीसांना सुद्धा माहिती जाते' असा एक भंपक मेल फिरत आहे. हा मेल मिळाल्यावर मी खरच नंबर उलटा देउन बघितला होता. अशी आठवण एकाने कळवली. मीसुध्दा ही भंपक मेल अनेक वेळा वाचली होती आणि एका ओळखीच्या बँक मॅनेजरकडून ती भंपक असल्याची खात्री करून घेतली होती.
पुढे जाऊन काही दिवस खरेच अशी काहीतरी योजना असावी असा प्रयत्न झाला, परंतु त्यात एकाहुन अधिक एजन्सीजचा - बँक, एटीएम उत्पादक, एटीएम चालक, टेलेफोन एजन्सी, होमलँड सिक्युरिटी इ. इ. - संबंध असल्याने नि मुख्यतः एटीएम चालवणार्‍या संस्थांनी (या बँकांनी ठेका दिलेल्या स्वतंत्र कंपन्या असतात) याबाबत आवश्यक ते बदल, उपाययोजना करण्यास असमर्थता दाखवल्याने बारगळला. ही सारी माहिती एका फोरमवर वाचण्यात आली होती. असे एकाने कळवले.
या सर्व प्रतिसादांना मी एकत्र उत्तर दिले.
"क्रेडिट कार्ड, डेबिट कार्ड वगैरेंमुळे आपले जीवन किती सोपे आणि सुखकारक झाले आहे असे मला वाटत होते." असे मी सुरुवातीलाच लिहिले होते अर्थातच त्यांचा लाभ मी पुढेही घेणारच आहे. ही सारी व्यवस्थाच वाईट आहे असे मी सुचवलेले नाही किंवा त्याच्याकडे पाठ फिरवलेली नाही.
एकाद्या दुकानात किंवा हॉटेलात आपले कार्ड न चालणे, एकाद्या एटीएम मशीनमधून पैसे न मिळणे यासारखे अनुभव भारतात अधून मधून येत असतात. त्यावेळी पैशाची पर्यायी व्यवस्था कशी करायची याची आपण तयारी ठेवलेली असते. दोन वेळा माझे कार्ड एटीएम मशीन्समध्ये अडकले होते, पण ती यंत्रे ज्या बँकांच्या ज्या शाखांमध्ये ठेवली होती तिथे माझी खाती असल्यामुळे मला माझी कार्डे सुखरूपपणे परत मिळाली होती. या पूर्वानुभवामुळे या वेळचा अनुभव धक्कादायक वाटला आणि ही घटना परगावी झाल्यामुळे पर्यायी व्यवस्था करणे तितकेसे सोपे नव्हते.
मी मेकॅनिकल इंजिनियर आहे आणि यंत्रांमध्ये बिघाड होण्याची कारणे, त्यांचे स्वरूप, परिणाम, त्यापासून होऊ शकणारे धोके वगैरेचा अभ्यास करून त्यावर उपाययोजना करणे हा माझ्या कामाचा भाग होता. एटीएम मशीन्सच्या बाबतीतल्या अशा य़ोजना माझ्या मते पुरेशा नाहीत. भारतातील बँकांच्या कार्यपध्दती सुरक्षिततेच्या दृष्टीने कदाचित अधिक चांगल्या असतील, पण उपभोक्त्याच्या दृष्टीने नक्कीच त्रासदायक आहेत. अशा प्रकारचे यांत्रिक बिघाड परदेशात सहसा घडत नाहीत आणि तसे झालेच तर त्यातून मार्ग काढण्यासाठी एक टेक्स्ट मेसेज किंवा ईमेल पुरेसा असतो आणि दिवसभरात नवे कार्ड मिळून जाते असे ऐकले आहे.
थोडक्यात सांगायचे झाल्यास क्रेडिट कार्ड, डेबिट कार्ड वगैरे चांगली साधने आहेत. त्यांचा उपयोग करून घ्यावा, पण त्यावर सर्वस्वी अवलंबून राहू नये. दुकानात किंवा हॉटेलांत कार्ड स्वीप होते त्यात ते अडकून पडत नाही. एटीएम मशीनचा उपयोग करतांना डिप मशीनला अधिक पसंती द्यावी. मोटराइज्ड कार्ड रीडर असलेले मशीन टाळावे.
रिक्शा करून मी कोथरूड येथील पीएनबीच्या शाखेत गेलो. तेथील अधिकार्‍याने एक टोलफ्री नंबर दिला आणि तिथे फोन करून माझे कार्ड कँसल करायची कारवाई करावी आणि मुंबईला जाऊन माझ्या खात्यातून नवे कार्ड मिळवावे असे सांगितले. म्हणजे तेवढ्यासाठी मला लगेच मुंबईला जायला हवे. तो टोलफ्री नंबर मिळता मिळत नव्हता. दोन तास सतत प्रयत्न केल्यानंतर एकदाचा लागला आणि माझे पूर्वीचे कार्ड रद्द करण्याची कारवाई तीन तासात होईल असे आश्वासन मिळाले, पण ते केल्याची सूचना काही पुढील दोनतीन दिवसातही आलेली नाही.
या सगळ्या प्रकारात माझी काहीच चूक नसतांना मला जो त्रास भोगावा लागत आहे याबद्दल मी कोणाकडे तक्रार करावी याबद्दल कोणी मार्गदर्शन करू शकेल कां?
हा मजकूर मी मिसळपाव या संकेतस्थळावर प्रसिध्द केला आणि दोन तीन तासातच त्याला आलेल्या प्रतिसादांमधून नवी माहिती मिळाली. ती थोडक्यात अशी आहे.
रिझर्व बँकेच्या आदेशानुसार गिळलेले कार्ड (स्वतःच्या बँकेखेरीज अन्य बँकांच्या एटीएम मधे अडकलेलं) हे त्या बँकेकडून सिक्युरिटीच्या कारणाने एक प्रोटोकॉल म्हणून कापून नष्ट केलं जातं. अनधिकृत वापर टाळण्यासाठी ही एक सेफ्टी अरेंजमेंट आहे.
ही समस्या फक्त मोटराईज्ड कार्ड रीडर्स असलेल्या मशीन्समधे येते. दोन प्रकारची यंत्रे असतात. मोटराईज्ड कार्ड रीडर आणि डिप कार्ड रीडर
मोटराईज्ड कार्ड रीडर मध्ये कार्ड आत घेऊन रीड केलं जातं.. ही योजना अत्यंत जुन्या मशीन्समधे केवळ शिल्लक असून ती आता कालबाह्य झाली आहे. ९५ % मशीन्स आता "डिप कार्ड" रीडरसहित येतात. यात कार्ड सरकवून पुन्हा बाहेर काढून घ्यायचं असतं. कार्ड रीटेन होणं ही गोष्ट यात होऊच शकत नाही.
पूर्वीच्या काळी मोटराईज्ड कार्ड रीडरमधे एकदाच कार्ड आत टाकून एकामागून एक दोनतीन ट्रान्झॅक्शन्स करता यायची. त्यामुळे एक ग्राहक निघून गेल्यानंतर आलेल्या दुस-या ग्राहकाने पहिल्या ग्राहकाच्या खात्यातले पैसे काढून घेतले अशा काही घटना घडल्या. हे टाळण्यासाठी काही काळानंतर प्रत्येक ट्रान्झॅक्शनला पुन्हा पुन्हा पासवर्ड विचारणे आणि तो देणे सक्तीचे झाले डिपकार्ड रीडरला एकदा कार्ड दाखवलं आणि काढलं की एकच ट्रान्झॅक्शन करता येतं, मग सेशन एण्ड. .. दुसर्‍या कामासाठी (उदा. मिनी स्टेटमेंट) पुन्हा कार्ड घालावे लागते. पण डिपकार्डमधे फ्रॉड्स करायला खूप कमी वाव राहतो ही बाजू महत्वाची.
तात्पर्य. आता यापुढे डिप कार्ड रीडर असलेल्या एटीएम मधेच कार्ड वापरत जावे.. विशेषत: अन्य बँकेच्या एटीएमवर असलात तर. तुमच्या स्वत:च्या बँकेच्या एटीएममधे कार्ड राहिल्यास ते कार्ड कॅश लोडिंग एजन्सीकडून गोळा करुन तुमच्या ब्रांचकडे परत पाठवलं जातं आणि तुम्ही चारपाच दिवसांनी स्वत:च्या मूळ ब्रांचमधून ते घेऊन जाऊ शकता.
एटीम आणि त्यातल्या कॅश मॅनेजमेंटचे काम काही दूरच्या ग्रामीण ब्रांचची एटीएम्स वगळता सर्वत्र आउटसोर्सच केलेले असते.
दुस-या एका वाचकाने अशी प्रतिक्रिया दिली.
मशीन म्हंटले की ते कधीतरी बिघडणारच. शंभर टक्के यशस्वितेची खात्री माणसाचीही देता येत नाही, मशीनची कशी देणार?
आपल्याला त्रास झाला की आपली प्रतिक्रिया तीव्र उमटते त्यात गैर नाही, पण अशा एखाद्या त्रासामागे किती वेळा सुरळित काम झाले याचा विचार केला तर त्रास थोडा कमी होतो आपला. बँका मॅन्युअल ट्रान्सॅक्शन करीत होत्या तेव्हा डुप्लिकेट सही करून किती फ्रॉड होत होते हे आज आपण विसरलो असलो तरी तेव्हाची बँकिंग व्यवस्था आजच्यापेक्षा सरस होती नि कम्प्युटरायजेशन मुळे हा असला त्रास आहे असे विधान करणारी फारच थोडी माणसे सापडतील (त्यातही पेन्शनर वगळाल तर ही संख्या नगण्य होईल.) नवी व्यवस्था नव्या संभाव्य चुका घेऊन येणारच, त्याच्या सकट ती व्यवस्था स्वीकारायला हवी. आपल्या रोजगाराच्या ठिकाणी आपली स्वतःची यशाची टक्केवारी (डुईंग इट राईट फर्स्ट टाईम.... ऑफ कोर्स विदाउट डिफाईनिंग राईट = व्हॉटेवर यू डू.) किती याचा विचार केला तर व्यवस्थांनाही चूक करण्याची मुभा आपण द्यायला हवी. शेवटी व्यवस्था देखील तुमच्या आमच्या सारख्या माणसांनीच उभ्या केल्यात ना.
या गृहस्थांचा काही गैरसमज झाला असावा. मशीनमध्ये चूक होणे शक्य आहे, पण उपभोक्त्याला त्यापासून फार जास्त त्रास होऊ नये असे माझे म्हणणे आहे. मशीन बिघडले तर त्याला पैसे मिळणार नाहीत इतपत ठीक आहे. पण त्याचे कार्ड कायमचे गडप करून टाकणे हे जरा अती झाले. आपले कार्ड अमूक मशीनमध्ये अडकून पडल्यास ते लगेच बाहेर काढण्याची काही व्यवस्था असायला हवी. हे फक्त माझेच म्हणणे आहे असे नाही तर या वेळी मी ज्या दोन बँकांना भेटी दिल्या त्यामधील अधिका-यांनीसुध्दा असे असायला हवे पण दुर्दैवाने तसे नाही असा अभिप्राय व्यक्त केला.
संजय क्षीरसागर या वाचकाने आपली ओळख दिली नाही, पण त्यांनी अधिकृत वाटेल अशी माहिती दिली. की बँक ऑफ इण्डियाने आरबीआय इंस्ट्रकश्न्सनुसार त्यांनी ते कार्ड क्रॅश केले आहे. आता रिप्लेसमेंट कार्ड बँकेकडून सहज मिळेल, तेंव्हा निर्धास्त रहा.
या एटीएम वरून आठवलं गेली अनेक वर्षे 'पीन नंबर उलटा एंटर केल्यावर मशीन मधून पैसे येतात आणि जवळच्या पोलीसांना सुद्धा माहिती जाते' असा एक भंपक मेल फिरत आहे. हा मेल मिळाल्यावर मी खरच नंबर उलटा देउन बघितला होता. अशी आठवण एकाने कळवली. मीसुध्दा ही भंपक मेल अनेक वेळा वाचली होती आणि एका ओळखीच्या बँक मॅनेजरकडून ती भंपक असल्याची खात्री करून घेतली होती.
पुढे जाऊन काही दिवस खरेच अशी काहीतरी योजना असावी असा प्रयत्न झाला, परंतु त्यात एकाहुन अधिक एजन्सीजचा - बँक, एटीएम उत्पादक, एटीएम चालक, टेलेफोन एजन्सी, होमलँड सिक्युरिटी इ. इ. - संबंध असल्याने नि मुख्यतः एटीएम चालवणार्‍या संस्थांनी (या बँकांनी ठेका दिलेल्या स्वतंत्र कंपन्या असतात) याबाबत आवश्यक ते बदल, उपाययोजना करण्यास असमर्थता दाखवल्याने बारगळला. ही सारी माहिती एका फोरमवर वाचण्यात आली होती. असे एकाने कळवले.
या सर्व प्रतिसादांना मी एकत्र उत्तर दिले.
"क्रेडिट कार्ड, डेबिट कार्ड वगैरेंमुळे आपले जीवन किती सोपे आणि सुखकारक झाले आहे असे मला वाटत होते." असे मी सुरुवातीलाच लिहिले होते अर्थातच त्यांचा लाभ मी पुढेही घेणारच आहे. ही सारी व्यवस्थाच वाईट आहे असे मी सुचवलेले नाही किंवा त्याच्याकडे पाठ फिरवलेली नाही.
एकाद्या दुकानात किंवा हॉटेलात आपले कार्ड न चालणे, एकाद्या एटीएम मशीनमधून पैसे न मिळणे यासारखे अनुभव भारतात अधून मधून येत असतात. त्यावेळी पैशाची पर्यायी व्यवस्था कशी करायची याची आपण तयारी ठेवलेली असते. दोन वेळा माझे कार्ड एटीएम मशीन्समध्ये अडकले होते, पण ती यंत्रे ज्या बँकांच्या ज्या शाखांमध्ये ठेवली होती तिथे माझी खाती असल्यामुळे मला माझी कार्डे सुखरूपपणे परत मिळाली होती. या पूर्वानुभवामुळे या वेळचा अनुभव धक्कादायक वाटला आणि ही घटना परगावी झाल्यामुळे पर्यायी व्यवस्था करणे तितकेसे सोपे नव्हते.
मी मेकॅनिकल इंजिनियर आहे आणि यंत्रांमध्ये बिघाड होण्याची कारणे, त्यांचे स्वरूप, परिणाम, त्यापासून होऊ शकणारे धोके वगैरेचा अभ्यास करून त्यावर उपाययोजना करणे हा माझ्या कामाचा भाग होता. एटीएम मशीन्सच्या बाबतीतल्या अशा य़ोजना माझ्या मते पुरेशा नाहीत. भारतातील बँकांच्या कार्यपध्दती सुरक्षिततेच्या दृष्टीने कदाचित अधिक चांगल्या असतील, पण उपभोक्त्याच्या दृष्टीने नक्कीच त्रासदायक आहेत. अशा प्रकारचे यांत्रिक बिघाड परदेशात सहसा घडत नाहीत आणि तसे झालेच तर त्यातून मार्ग काढण्यासाठी एक टेक्स्ट मेसेज किंवा ईमेल पुरेसा असतो आणि दिवसभरात नवे कार्ड मिळून जाते असे ऐकले आहे.
थोडक्यात सांगायचे झाल्यास क्रेडिट कार्ड, डेबिट कार्ड वगैरे चांगली साधने आहेत. त्यांचा उपयोग करून घ्यावा, पण त्यावर सर्वस्वी अवलंबून राहू नये. दुकानात किंवा हॉटेलांत कार्ड स्वीप होते त्यात ते अडकून पडत नाही. एटीएम मशीनचा उपयोग करतांना डिप मशीनला अधिक पसंती द्यावी. मोटराइज्ड कार्ड रीडर असलेले मशीन टाळावे.
No comments:
Post a Comment