पारंपरिक पध्दतीची गणपतीची गाणी - २

का कोणास ठाऊक, हा भाग ब्लॉगवर चढवायचा राहून गेला होता.


कोणत्याही चांगल्या कामाची सुरुवात गणेशाचे स्मरण करून करण्याची पध्दत आहे. हदगा किंवा भोंडल्याची सुरुवात 'ऐलोमा पैलोमा गणेशदेवा, माझा खेळ मांडून दे करीन तुझी सेवा' या गाण्याने करतात. कोणत्याही धार्मिक समारंभात अग्रपूजेचा मान गणपतीला असतो. आधी त्याची पूजा करून आपले ईप्सित कार्य निर्विघ्नपणे पार पडो अशी प्रार्थना त्याला करून नंतर सत्यनारायण किंवा महालक्ष्मी वगैरे मुख्य देवतेची पूजा सुरू होते. आरत्यांमध्ये सर्वात पहिली आरती 'सुखकर्ता दुखहर्ता' हीच असते. मराठी माणसांमध्ये ही आरती महाराष्ट्रगीतापेक्षासुध्दा जास्त लोकप्रिय आहे असे नक्की म्हणता येईल. इंग्लंड अमेरिकेला गेलेल्या मराठी लोकांनी ही आरतीसुध्दा साता समुद्रापलीकडे नेलेली आहे.

तमाशांची सुरुवात गण नावाच्या काव्याने होतो. गणपतीचे स्तवन करून त्याची प्रार्थना या गाण्यात केली जाते. पेशवाईच्या काळात होऊन गेलेल्या पठ्ठेबापूराव यांनी रचलेला एक गण असा आहे.

आधी गणाला रणी आणला, नाहीतर रंग पुन्हा सुना सुना ।।

पुढे शारदा आणि सद्गुरूंचे स्मरण करून झाल्यानंतर पठ्ठे बापूराव म्हणतात,

माझ्या मनाचा मी तू पणाचा, जाळून केला चुना चुना ।
पठ्ठेबापूराव कवि कवनाचा, हा एक तुकडा जुना जुना ।।
नाहीतर रंग पुन्हा सुना सुना ।।
शाहीर साबळे यांनी त्यांच्या खड्या आवाजात गाऊन अजरामर केलेले दोन पारंपरिक गण असे आहेत.

पयलं नमन हो करितो वंदन, पयलं नमन हो पयलं नमन ।
तुम्ही ऐका हो गुणिजन, आम्ही करितो कथन ।।
अरे हो .....

पयलं नमन करुनी वंदन, इडा मांडून, इडा देवाला, इडा गावाला, इडा पाटलाला, आणि इडा मंडळिला ।।

आम्ही सांगतो नमन, तुम्ही ऐका हो गुणिजन, पयलं नमन हो पयलं नमन ।
आम्ही सांगतो कथन, तुम्ही ऐका हो गुणिजन ।।
अरे हो .....

विस्कटली हरा आम्ही घेत फुले, अज-गज-गौरीवर चवरी डुले ।
विस्कटली हरा आम्ही घेत फुले ।।

लहान मुलं-मुली जमून चिमुकाली, खेळ भातुकलीचा खेळताना नकली ।
अकलेच्या चिखलात नेत्र खुले, विस्कटली हरा आम्ही घेत फुले ।।
गणपती आला अन्‌ नाचुन गेला रं, गणपती आला अन्‌ नाचुन गेला ।
नटवार पार मांग झाला रं, गणपती आला अन्‌ नाचुन गेला ।।
अरे हो .....

पयलं नमन हो करितो वंदन, पयलं नमन हो पयलं नमन ।।

या गणात गमफतीचे फारसे वर्णनही नाही की प्रारथनाही नाही. फक्त त्याची आठवण काढून त्याला नमन केले आहे एवढेच.

महाराज गौरीनंदना, अमर वंदना, दैत्यकंदना, हे मंगलमूर्ती ।
ठेव कृपा दृष्टी एकदंत दीनावर पुरती ।।

हे स्वयंभू शुभदायका, हे गणनायका, गीत गायका, अढळ दे स्फूर्ति ।

भवसमुद्र जेणे करून सहजगती तरती ।।
म्हणवून लागतो चरणी हे गजमुखा ।
दे देवा निरंतर स्मरणीच्या मज सुखा ।
दूर करी अंत:करणीच्या बा दु:खा ।
जय हेरंब लंबोदरा, स्वरूप सुंदरा, स्वामी सहोदरा, हे विघ्न निवारी ।
मज रक्षी रक्षी सहकुटुंब सहपरिवारी ।।

तिन्ही त्रिकाळ गण गंधर्व न करिता गर्व साधुनी पर्व सर्व देवांनी ।

आळविली तुला गाऊन मधूर ही गाणी ।।
हे प्राणी प्राण तव स्मरणाने जगवती ।
शशिसूर्य तुझ्या बळ भरणाने उगवती ।
हे धन्य धन्य अन्नपूर्णे श्री भगवती ।
कविराज असा हा दक्ष, सेवेमध्ये लक्ष, तयाचा पक्ष, धरुन मज तारी ।
महादेव प्रभाकर रक्षी या अवतारी ।।
महाराज गौरिनंदना हो महाराज गौरिनंदना ।।

हा गण मात्र अगदी एकाद्या स्तोत्रासारखा वाटतो. त्यातील संस्कृतप्रचुर भाषा पाहून हा तमाशाचा भाग असेल असे पटतच नाही. शिवाय प्रास, यमके वगैरे छान जुळवली आहेत.

लावणीप्रधान चित्रपटात देखील छान छान गण लिहिले गेले आहेत, उदाहरणार्थ हे दोन गण. श्रीगणेशाला अभिवादन करून आपला खेळ चांगला होऊ दे, त्यातील कलावंतांचे कौतुक होऊ दे, त्यांना यश,कीर्ती, संपत्ती वगैरे मिळून त्यांची भरभराट होऊ दे, अशी प्रार्थना या दोन्ही गणात केली आहे.

हे गणनायक सिद्धीविनायक, वंदन पहिले तुला गणेशा ।
रसीकजनांनी भरले अंगण, व्हावे मनाच्या त्यांच्या रंजन,
लवकर यावे दर्शन द्यावे, घ्यावे जवळी एकच आशा ।।

चाळ बोलती छुनछुन पायी, जणू अवतरली इंद्रसभा ही,
गुणवंतांचा आश्रय मिळतो, किर्तनरूपी असे तमाशा ।।

मेळा जमला ताल-सुरांचा, रंग उधळला शिणगाराचा,
दिनरातीला जागत राहो, जनसेवेतून अमुचा पेशा ।।


हे शिवशंकर गिरीजा तनया गणनायका प्रभुवरा।

शुभकार्याच्या शुभ प्रारंभी नमन तुला ईश्वरा ।।
प्रसन्न होऊनी विघ्न हरावे, नम्र कलेचे सार्थक व्हावे ।
तुझ्या कृपेने यश कीर्तीचा बहर येऊ दे भरा ।।
वंदन करुनी तुजला देवा, रसिक जनांची करितो सेवा ।
कौतुक होऊनी आम्हा मिळवा सन्मानाचा तुरा ।।

. . . . . . . . . .. . . . . . (क्रमशः)