आमच्या लहानपणी आम्ही नेहमी गच्चीवर झोपत होतो. त्या ग्रामीण भागात रात्रीच्या वेळी सगळीकडे मिट्ट काळोख असल्यामुळे आकाशातल्या असंख्य चांदण्या चमचमतांना दिसत. माझ्या वडिलांना खगोलशास्त्राची चांगली माहिती होती. ते आम्हाला राशी, नक्षत्रे आणि त्यांच्या गर्दीमधून संचार करणारे ग्रह यांची मजेदार माहिती सांगत. सप्तर्षींच्या सहाय्याने ध्रुव तारा कसा शोधायचा ते मी शिकलो. मृग आणि हस्त नक्षत्र, वृश्चिक रास यांना ओळखणे त्यांच्या विशिष्ट आकारांच्या रचनांमुळे तसे सोपे होते. सूर्याचे भ्रमण कोणत्या राशीत चालले आहे यावरून सूर्यास्त किंवा सूर्योदयाला कोणती रास पूर्व किंवा पश्चिम क्षितिजावर असते हे ठाऊक असायचे आणि त्यावरून अंदाजाने आकाशातल्या इतर राशी समजायला लागल्या होत्या. ग्रहांच्या गति समजल्यानंतर त्यांना शोधणेही सोपे झाले होते. पंचांगामधल्या कुंडलीत मांडलेले ग्रह आकाशात शोधायचा मला नादच लागला होता.
शालेय जीवन संपवून मुंबईपुण्याला आल्यावर तिथल्या झगमगाटात माझ्या आकाशातले ग्रहतारेच हरवून गेले. तिथल्या इमारतींच्या गर्दीतून आभाळाचा एकादाच तुकडा कधी मुद्दाम पाहिला तर दिसायचा. त्यात लुकलुकणारी एकादी चांदणी दिसलीच तरी तिची ओळख पटणे अशक्य होते. पण आता पन्नास वर्षांनंतर मला पुन्हा एकदा आकाशाकडे पहायची संधी मिळाली किंवा बुद्धी झाली. इथेही जमीनीवरील दिव्यांच्या आकाशातले झगमगाटामुळे फारसे काही दिसू शकत नाहीच, पण जेवढे दिसते त्याचाच अर्थ लावायचा प्रयत्न मी आता सुरू केला आहे.
आमच्या सव्वीसाव्या मजल्यावरच्या घराच्या बाह्य भिंती पूर्वपश्चिम रेषेमध्ये आहेत. माझ्या खोलीच्या खिडकीमधून समोर पाहिल्यास दक्षिण दिशा दिसते, तसेच जवळजवळ १५० अंश इतके दूरवर पसरलेले वर्तुळाकार क्षितिजही दिसते. बाल्कनीत जाऊन थोडे जास्त आकाश पहाता येते. मी या घरी रहायला आलो तेंव्हा पावसाळा सुरू होता. त्यामुळे बहुतेक दिवस आभाळ ढगाळ असायचे. एकाद्या दिवशी जास्त घनदाट ढगांची गर्दी झाली तर सूर्यसुद्धा झाकून जायचा, पण तुकळक ढग असले तरी तारे दिसणे कठीणच होते. पावसाळा संपत आल्यावर सप्टेंबरच्या अखेरीला मला एकदा अचानकच सकाळच्या सूर्योदयाचे स्पष्ट दर्शन घडले. आधी पूर्वेच्या बाजूला आलेला लालिमा, तिथून आकाशभर पडलेले लाल, पिवळ्या, केशरी रंगांचे झोत आणि त्यातून हळून लालचुटुक सूर्यबिंबाचे प्रगट होणे वगैरे सगळे मी बाल्कनीत बसून आ वासून पाहिले. तो सूर्योदय नेमका किती वाजता झाला ती वेळ आणि क्षितिजावरच्या कोणत्या बिंदूपाशी झाला ते स्थान मी नोंदवून ठेवले आणि दुसऱ्या दिवशी ठरवून पहाटे लवकर उठून त्याची वाट पहात बसलो. हळूहळू मला त्याची सवय होऊन गेली.
ओळीने काही दिवस रोज सूर्योदय पहात असतांना माझ्या लक्षात आले की क्षितिजाखालून सूर्य वर येतांना कसा दिसतो याबद्दलच्या मुळात वेगळ्याच कल्पना आपल्या मनात असतात. तो डोंगराच्या बेचक्यामधून डोकावून पहातांना आधी त्याचा एक लहानसा तुकडा दिसेल आणि तो हळूहळू मोठा मोठा होत जातांना दिसत असेल अशी माझी कल्पना होती. पण तसे काही होतच नव्हते. म्हणून मी दि. १९ नोव्हेंबरला लिहिले, "खाली दिलेले पहिले चित्र सर्वांच्या चांगल्या माहितीतले असेल. बहुतेकांनी सूर्योदयाची अशीच अनेक चित्रे लहानपणी स्वतः काढली असतील आणि पुढे आपली लहान भावंडे, मुले, भाचे, पुतणे, नातवंडे वगैरेंनाही शिकवली असतील. मी प्रत्यक्षात असंख्य ठिकाणचे सूर्योदय पाहिले आहेत, पण या चित्रात दाखवल्यासारखा सूर्योदय मात्र कधीही कुठेच दिसला नाही. आजकाल रोजच सकाळी माझ्या घराच्या बाल्कनीमधून मला सूर्योदयाचे दर्शन घडते. क्षितिजाला लागून एक धूर, धूळ, धुके आणि ढग यांनी भरलेला दाट असा हवेचा पट्टा असतो. सूर्याची किरणे त्याच्या मागून निरनिराळ्या रंगांची उधळण आकाशात करत असतात, स्वतः सूर्यनारायण मात्र त्या पट्ट्यामधून थोडा वर आल्यानंतर फिक्कट असा दिसायला लागतो आणि पाहता पाहता तो प्रखर होत वर वर चढतो. हे दुसऱ्या आणि तिसऱ्या छायाचित्रात दिसेल."
सूर्याच्या उगवण्याची जागासुद्धा हळूहळू किंचित बदललेली दिसत होतीच. माझ्याकडे कुठलेही मोजमोप घेण्याचे यंत्र नसल्यामुळे मी त्याची अंशांमध्ये नोंद ठेवत नसलो तरी क्षितिजावरील इमारतींच्या संदर्भाने सूर्यबिंबाचा वेध घेतच होतो. ते रोज किंचित उजवीकडे म्हणजेच आग्नेयेच्या दिशेने सरकत होते. यालाच दक्षिणायन असे म्हणतात. २१ डिसेंबरला तो उगवण्याची जागा पूर्वेपासून सुमारे २२-२३ अंशाने किंवा काटकोनाच्या पाव हिश्याने सरकलेली होती. ती मी फोटोत बंद करून ठेवली. त्या दिवशी सूर्योदय जवळजवळ सव्वासात वाजता झाला होता याचीही नोंद घेतली.
त्यानंतर उत्तरायण सुरू झाले. रोजचा सूर्योदय एकादे मिनिट उशीराने व्हायला लागला, तसेच त्याच्या उगवण्याची जागा रोज किंचित डाव्या बाजूला सरकायला लागली. हा फरक अगदी सूक्ष्म असला तरी तीन चार दिवसात तो एक इमारतीच्या ऐवजी दुसऱ्या इमारतीच्या मागून वर आलेला जाणवत असे. २१ मार्चला वसंतसंपाताच्या दिवशी सकाळी साडेसहा वाजता तो बरोबर पूर्व दिशेला आमच्या घराच्या भिंतीला लागूनच उगवला. त्यानंतर मला घरबसल्या सूर्योदय दिसणे बंद झाले. आता मला पहाटे उठून खाली उतरून गेल्याशिवाय सूर्योदय पाहता येत नाही.
सूर्याच्या उदयापासून त्याच्या अस्तापर्यंत तो आकाशात कोणत्या मार्गाने जातो याचा अभ्यास करून "सूर्याचा आकाशातला प्रवास" या नावाची पोस्ट मी माझ्या या अनुदिनीवर मागच्या महिन्यातच लिहिली आहे. http://anandghan.blogspot.com/2019/03/blog-post_25.html याचा सारांश असा आहे की आपला सूर्य आपला आकाशातला मार्ग सुद्धा रोजच किंचित बदलत असतो. उत्तर गोलार्धामधील युरोप अमेरिकेत जिथे तो कधीच डोक्यावर येत नाही तिथेसुद्धा या चित्रात दाखवल्याप्रमाणे आपला मार्ग वर्षभर बदलत असतो. थंडीच्या दिवसात तो खालच्या खालीच पाचसहा तास फिरून मावळतीला जातो तर उन्हाळ्याच्या दिवसात सावकाशपणे सतरा अठरा तास थोड्या लांबच्या रस्त्यावरून आकाशात फिरत राहतो.
एकदा मी पहाटे उठून खिडकीबाहेर पाहिले तर अजून सूर्योदयाला उशीर असल्यामुळे बाहेर काळोखाचे साम्राज्य होते आणि कविवर्य भा रा तांबे यांच्या शब्दात सांगायचे झाले तर "घनतमी शुक्र बघ राज्य करी"त होता. पुण्याच्या वातावरणात इतर फारशा चांदण्या स्पष्ट दिसत नसल्या तरी त्या होत्याच. मी बाल्कनीत येऊन पाहिले तर थोड्या उंचावर तेजस्वी गुरुमहाराजही विराजमान होते. मी या दोघांना पटकन ओळखले आणि इंटरनेटवर थोडा शोध घेतल्यावर त्या दोघांच्यामध्ये शनिमहाराज असल्याचे समजले. मग थोडे निरखून पाहिल्यावर किंचित निळसर छटा असलेला हा मंद ग्रहसुद्धा सापडला. तोपर्यंत पहाट व्हायला आल्यामुळे सगळ्याच तारका मंद मंद होत अदृष्य झाल्या. त्या दिवसानंतर मला काही कारणाने कधीही लवकर जाग आली की मी लगेच खिडकीत जाऊन त्यांचे दर्शन घेतो. त्यांच्या मंद गति मला माहीत असल्यामुळे त्यांच्या आकाशातल्या स्थानामध्ये रोजच्या रोज फारसा फरक पडत नाही हे मला लहानपणापासून ठाऊक होते. त्यामुळे ते आधी ज्या ठिकाणी दिसले होते त्याच्या जवळपास दिसायचेच.
शनि हा ग्रह फारच मंद आहे, तो एकेका राशीत तब्बल अडीच वर्षे मुक्का ठोकून बसतो. गुरु त्या मानाने थोडा चपल आहे, दर वर्षी एका राशीने पुढे जातो. त्यामुळे महिनाभरात बोटभर सरकला आहे. शुक्र मात्र सूर्याच्याच वेगाने दर महिन्याला रास बदलतोच, शिवाय त्याच्याही कधी मागे तर कधी पुढे होतांना दिसतो. त्यामुळे महिनाभरात तो गुरु आणि शनि यांच्यापासून चांगला १५-२० अंशांनी दूर गेला आहे. माझ्याकडे चांगला कॅमेरा नसल्यामुळे मी इंटरनेटवरून आणि मित्रांकडून मिळालेल्या त्यांच्या आकृति खाली दिल्या आहेत. या आकृति दोन निरनिराळ्या खंडामधील असल्यामुळे आणि निरनिराळ्या अँगलमधून काढलेल्या असल्यामुळे त्या ग्रहांना जोडणारी रेषा वेगवेगळ्या बाजूने आणि कोनाने तिरक्या दिसतात, पण त्यांच्यामधील अंतरे मात्र प्रमाणातच आहेत.
चंद्र हा आपल्या पृथ्वीभोवतीच महिनाभरात प्रदक्षिणा घालतांना तेरा राशींमधून पुढे सरकतो. तो रोजच आदल्या दिवशीपेक्षा बारा अंशांनी पुढे जातो आणि महिनाभरात आकाशातल्या सर्व ग्रहांबरोबर एक एकदा तरी युति करतोच. मार्चच्या अखेरीस तो गुरु आणि शनि यांच्या जवळ येऊन गेला. तो शनिच्या तर इतक्या जवळ आलेला दिसला की आणखी काही काळात तो शनिला झाकून किंवा गिळून टाकेल की काय असे वाटले होते, पण तेवढ्यात सकाळ होऊन आकाशात उजेड झाला. कदाचित युरोपमधून ते दृष्य दिसलेही असेल.
दोन एप्रिलच्या पहाटे एक अद्भुत योग जुळून आला होता. तेरा वर्षांपूर्वी मी जेंव्हा ब्लॉग लिहायला सुरुवात केली तेंव्हा त्या पानावर काय लिहावे असा प्रश्न मला पडला होता. त्या काळात अचानक मला त्रयोदशीच्या पहाटेच्या लोभसवाण्या चंद्रकोरीचे दर्शन घडले आणि एक विषय मिळाला. त्यातूनच पुढे 'तोच चंद्रमा नभात' ही मालिका सुरू करून मी तिचे बत्तीस भाग लिहिले आणि माझ्या या छंदाला आकार आला. दोन एप्रिलच्या पहाटे चंद्रमा आणि शुक्र यांची युति होणार आहे हे मला आधीच समजले होते म्हणून मी मुद्दाम पहाटे लवकर उठून या नाजुक चंद्रकोरीचे आणि तिच्या शेजारीच तळपणाऱ्या तेजस्वी शुक्राचे दर्शन घेतले. दोघेही जवळजवळ तितक्याच तेजाने चमकत होते, डोक्यावर गुरु होताच आणि या दोघांच्या मधल्या जागेत शनि होता. शिवाय या वेळी बुध हा ग्रहसुद्धा चंद्राच्या जवळ येणार होता त्यामुळे त्याचा शोध घेणे सोपे झाले आणि बोनस म्हणून बुध या ग्रहाचे दुर्मिळ असे दर्शनही झाले. थोड्या वेळाने रविचा उदय होणारच होता. अशा प्रकारे सात वारांना ज्यांची नावे आहेत त्या सातापैकी सहा पहायला मिळााले. माझी खिडकीतली वेधशाळा अशी चांगली चालली आहे.
मंगळ हा ग्रह मात्र संध्याकाळच्या पश्चिमेच्या आकाशात असतो पण तो भाग माझ्या खिडकीमधून दिसत नाही. नऊ एप्रिलला त्याची चंद्राबरोबर अॅपॉइंटमेंट असल्याचे समजले तेंव्हा मी संध्याकाळच्या फिरण्यानंतर बाहेरच थोडा जास्त वेळ रेंगाळत राहिलो आणि चंद्राच्या आधाराने लालसर मंगळाला शोधून काढले. या वेळेलाही बोनस म्हणून जवळच असलेले मृग नक्षत्र आणि व्याधाचा तारा पहायला मिळाला. आणखी काही महिन्यांनी हे सर्वही पहाटेच्या आकाशात दिसायला लागतील आणि एकाद्या दिवशीचे आकाश निरभ्र असले तर दिसतीलही.
शालेय जीवन संपवून मुंबईपुण्याला आल्यावर तिथल्या झगमगाटात माझ्या आकाशातले ग्रहतारेच हरवून गेले. तिथल्या इमारतींच्या गर्दीतून आभाळाचा एकादाच तुकडा कधी मुद्दाम पाहिला तर दिसायचा. त्यात लुकलुकणारी एकादी चांदणी दिसलीच तरी तिची ओळख पटणे अशक्य होते. पण आता पन्नास वर्षांनंतर मला पुन्हा एकदा आकाशाकडे पहायची संधी मिळाली किंवा बुद्धी झाली. इथेही जमीनीवरील दिव्यांच्या आकाशातले झगमगाटामुळे फारसे काही दिसू शकत नाहीच, पण जेवढे दिसते त्याचाच अर्थ लावायचा प्रयत्न मी आता सुरू केला आहे.
आमच्या सव्वीसाव्या मजल्यावरच्या घराच्या बाह्य भिंती पूर्वपश्चिम रेषेमध्ये आहेत. माझ्या खोलीच्या खिडकीमधून समोर पाहिल्यास दक्षिण दिशा दिसते, तसेच जवळजवळ १५० अंश इतके दूरवर पसरलेले वर्तुळाकार क्षितिजही दिसते. बाल्कनीत जाऊन थोडे जास्त आकाश पहाता येते. मी या घरी रहायला आलो तेंव्हा पावसाळा सुरू होता. त्यामुळे बहुतेक दिवस आभाळ ढगाळ असायचे. एकाद्या दिवशी जास्त घनदाट ढगांची गर्दी झाली तर सूर्यसुद्धा झाकून जायचा, पण तुकळक ढग असले तरी तारे दिसणे कठीणच होते. पावसाळा संपत आल्यावर सप्टेंबरच्या अखेरीला मला एकदा अचानकच सकाळच्या सूर्योदयाचे स्पष्ट दर्शन घडले. आधी पूर्वेच्या बाजूला आलेला लालिमा, तिथून आकाशभर पडलेले लाल, पिवळ्या, केशरी रंगांचे झोत आणि त्यातून हळून लालचुटुक सूर्यबिंबाचे प्रगट होणे वगैरे सगळे मी बाल्कनीत बसून आ वासून पाहिले. तो सूर्योदय नेमका किती वाजता झाला ती वेळ आणि क्षितिजावरच्या कोणत्या बिंदूपाशी झाला ते स्थान मी नोंदवून ठेवले आणि दुसऱ्या दिवशी ठरवून पहाटे लवकर उठून त्याची वाट पहात बसलो. हळूहळू मला त्याची सवय होऊन गेली.
ओळीने काही दिवस रोज सूर्योदय पहात असतांना माझ्या लक्षात आले की क्षितिजाखालून सूर्य वर येतांना कसा दिसतो याबद्दलच्या मुळात वेगळ्याच कल्पना आपल्या मनात असतात. तो डोंगराच्या बेचक्यामधून डोकावून पहातांना आधी त्याचा एक लहानसा तुकडा दिसेल आणि तो हळूहळू मोठा मोठा होत जातांना दिसत असेल अशी माझी कल्पना होती. पण तसे काही होतच नव्हते. म्हणून मी दि. १९ नोव्हेंबरला लिहिले, "खाली दिलेले पहिले चित्र सर्वांच्या चांगल्या माहितीतले असेल. बहुतेकांनी सूर्योदयाची अशीच अनेक चित्रे लहानपणी स्वतः काढली असतील आणि पुढे आपली लहान भावंडे, मुले, भाचे, पुतणे, नातवंडे वगैरेंनाही शिकवली असतील. मी प्रत्यक्षात असंख्य ठिकाणचे सूर्योदय पाहिले आहेत, पण या चित्रात दाखवल्यासारखा सूर्योदय मात्र कधीही कुठेच दिसला नाही. आजकाल रोजच सकाळी माझ्या घराच्या बाल्कनीमधून मला सूर्योदयाचे दर्शन घडते. क्षितिजाला लागून एक धूर, धूळ, धुके आणि ढग यांनी भरलेला दाट असा हवेचा पट्टा असतो. सूर्याची किरणे त्याच्या मागून निरनिराळ्या रंगांची उधळण आकाशात करत असतात, स्वतः सूर्यनारायण मात्र त्या पट्ट्यामधून थोडा वर आल्यानंतर फिक्कट असा दिसायला लागतो आणि पाहता पाहता तो प्रखर होत वर वर चढतो. हे दुसऱ्या आणि तिसऱ्या छायाचित्रात दिसेल."
सूर्याच्या उगवण्याची जागासुद्धा हळूहळू किंचित बदललेली दिसत होतीच. माझ्याकडे कुठलेही मोजमोप घेण्याचे यंत्र नसल्यामुळे मी त्याची अंशांमध्ये नोंद ठेवत नसलो तरी क्षितिजावरील इमारतींच्या संदर्भाने सूर्यबिंबाचा वेध घेतच होतो. ते रोज किंचित उजवीकडे म्हणजेच आग्नेयेच्या दिशेने सरकत होते. यालाच दक्षिणायन असे म्हणतात. २१ डिसेंबरला तो उगवण्याची जागा पूर्वेपासून सुमारे २२-२३ अंशाने किंवा काटकोनाच्या पाव हिश्याने सरकलेली होती. ती मी फोटोत बंद करून ठेवली. त्या दिवशी सूर्योदय जवळजवळ सव्वासात वाजता झाला होता याचीही नोंद घेतली.
त्यानंतर उत्तरायण सुरू झाले. रोजचा सूर्योदय एकादे मिनिट उशीराने व्हायला लागला, तसेच त्याच्या उगवण्याची जागा रोज किंचित डाव्या बाजूला सरकायला लागली. हा फरक अगदी सूक्ष्म असला तरी तीन चार दिवसात तो एक इमारतीच्या ऐवजी दुसऱ्या इमारतीच्या मागून वर आलेला जाणवत असे. २१ मार्चला वसंतसंपाताच्या दिवशी सकाळी साडेसहा वाजता तो बरोबर पूर्व दिशेला आमच्या घराच्या भिंतीला लागूनच उगवला. त्यानंतर मला घरबसल्या सूर्योदय दिसणे बंद झाले. आता मला पहाटे उठून खाली उतरून गेल्याशिवाय सूर्योदय पाहता येत नाही.
सूर्याच्या उदयापासून त्याच्या अस्तापर्यंत तो आकाशात कोणत्या मार्गाने जातो याचा अभ्यास करून "सूर्याचा आकाशातला प्रवास" या नावाची पोस्ट मी माझ्या या अनुदिनीवर मागच्या महिन्यातच लिहिली आहे. http://anandghan.blogspot.com/2019/03/blog-post_25.html याचा सारांश असा आहे की आपला सूर्य आपला आकाशातला मार्ग सुद्धा रोजच किंचित बदलत असतो. उत्तर गोलार्धामधील युरोप अमेरिकेत जिथे तो कधीच डोक्यावर येत नाही तिथेसुद्धा या चित्रात दाखवल्याप्रमाणे आपला मार्ग वर्षभर बदलत असतो. थंडीच्या दिवसात तो खालच्या खालीच पाचसहा तास फिरून मावळतीला जातो तर उन्हाळ्याच्या दिवसात सावकाशपणे सतरा अठरा तास थोड्या लांबच्या रस्त्यावरून आकाशात फिरत राहतो.
एकदा मी पहाटे उठून खिडकीबाहेर पाहिले तर अजून सूर्योदयाला उशीर असल्यामुळे बाहेर काळोखाचे साम्राज्य होते आणि कविवर्य भा रा तांबे यांच्या शब्दात सांगायचे झाले तर "घनतमी शुक्र बघ राज्य करी"त होता. पुण्याच्या वातावरणात इतर फारशा चांदण्या स्पष्ट दिसत नसल्या तरी त्या होत्याच. मी बाल्कनीत येऊन पाहिले तर थोड्या उंचावर तेजस्वी गुरुमहाराजही विराजमान होते. मी या दोघांना पटकन ओळखले आणि इंटरनेटवर थोडा शोध घेतल्यावर त्या दोघांच्यामध्ये शनिमहाराज असल्याचे समजले. मग थोडे निरखून पाहिल्यावर किंचित निळसर छटा असलेला हा मंद ग्रहसुद्धा सापडला. तोपर्यंत पहाट व्हायला आल्यामुळे सगळ्याच तारका मंद मंद होत अदृष्य झाल्या. त्या दिवसानंतर मला काही कारणाने कधीही लवकर जाग आली की मी लगेच खिडकीत जाऊन त्यांचे दर्शन घेतो. त्यांच्या मंद गति मला माहीत असल्यामुळे त्यांच्या आकाशातल्या स्थानामध्ये रोजच्या रोज फारसा फरक पडत नाही हे मला लहानपणापासून ठाऊक होते. त्यामुळे ते आधी ज्या ठिकाणी दिसले होते त्याच्या जवळपास दिसायचेच.
शनि हा ग्रह फारच मंद आहे, तो एकेका राशीत तब्बल अडीच वर्षे मुक्का ठोकून बसतो. गुरु त्या मानाने थोडा चपल आहे, दर वर्षी एका राशीने पुढे जातो. त्यामुळे महिनाभरात बोटभर सरकला आहे. शुक्र मात्र सूर्याच्याच वेगाने दर महिन्याला रास बदलतोच, शिवाय त्याच्याही कधी मागे तर कधी पुढे होतांना दिसतो. त्यामुळे महिनाभरात तो गुरु आणि शनि यांच्यापासून चांगला १५-२० अंशांनी दूर गेला आहे. माझ्याकडे चांगला कॅमेरा नसल्यामुळे मी इंटरनेटवरून आणि मित्रांकडून मिळालेल्या त्यांच्या आकृति खाली दिल्या आहेत. या आकृति दोन निरनिराळ्या खंडामधील असल्यामुळे आणि निरनिराळ्या अँगलमधून काढलेल्या असल्यामुळे त्या ग्रहांना जोडणारी रेषा वेगवेगळ्या बाजूने आणि कोनाने तिरक्या दिसतात, पण त्यांच्यामधील अंतरे मात्र प्रमाणातच आहेत.
चंद्र हा आपल्या पृथ्वीभोवतीच महिनाभरात प्रदक्षिणा घालतांना तेरा राशींमधून पुढे सरकतो. तो रोजच आदल्या दिवशीपेक्षा बारा अंशांनी पुढे जातो आणि महिनाभरात आकाशातल्या सर्व ग्रहांबरोबर एक एकदा तरी युति करतोच. मार्चच्या अखेरीस तो गुरु आणि शनि यांच्या जवळ येऊन गेला. तो शनिच्या तर इतक्या जवळ आलेला दिसला की आणखी काही काळात तो शनिला झाकून किंवा गिळून टाकेल की काय असे वाटले होते, पण तेवढ्यात सकाळ होऊन आकाशात उजेड झाला. कदाचित युरोपमधून ते दृष्य दिसलेही असेल.
दोन एप्रिलच्या पहाटे एक अद्भुत योग जुळून आला होता. तेरा वर्षांपूर्वी मी जेंव्हा ब्लॉग लिहायला सुरुवात केली तेंव्हा त्या पानावर काय लिहावे असा प्रश्न मला पडला होता. त्या काळात अचानक मला त्रयोदशीच्या पहाटेच्या लोभसवाण्या चंद्रकोरीचे दर्शन घडले आणि एक विषय मिळाला. त्यातूनच पुढे 'तोच चंद्रमा नभात' ही मालिका सुरू करून मी तिचे बत्तीस भाग लिहिले आणि माझ्या या छंदाला आकार आला. दोन एप्रिलच्या पहाटे चंद्रमा आणि शुक्र यांची युति होणार आहे हे मला आधीच समजले होते म्हणून मी मुद्दाम पहाटे लवकर उठून या नाजुक चंद्रकोरीचे आणि तिच्या शेजारीच तळपणाऱ्या तेजस्वी शुक्राचे दर्शन घेतले. दोघेही जवळजवळ तितक्याच तेजाने चमकत होते, डोक्यावर गुरु होताच आणि या दोघांच्या मधल्या जागेत शनि होता. शिवाय या वेळी बुध हा ग्रहसुद्धा चंद्राच्या जवळ येणार होता त्यामुळे त्याचा शोध घेणे सोपे झाले आणि बोनस म्हणून बुध या ग्रहाचे दुर्मिळ असे दर्शनही झाले. थोड्या वेळाने रविचा उदय होणारच होता. अशा प्रकारे सात वारांना ज्यांची नावे आहेत त्या सातापैकी सहा पहायला मिळााले. माझी खिडकीतली वेधशाळा अशी चांगली चालली आहे.
मंगळ हा ग्रह मात्र संध्याकाळच्या पश्चिमेच्या आकाशात असतो पण तो भाग माझ्या खिडकीमधून दिसत नाही. नऊ एप्रिलला त्याची चंद्राबरोबर अॅपॉइंटमेंट असल्याचे समजले तेंव्हा मी संध्याकाळच्या फिरण्यानंतर बाहेरच थोडा जास्त वेळ रेंगाळत राहिलो आणि चंद्राच्या आधाराने लालसर मंगळाला शोधून काढले. या वेळेलाही बोनस म्हणून जवळच असलेले मृग नक्षत्र आणि व्याधाचा तारा पहायला मिळाला. आणखी काही महिन्यांनी हे सर्वही पहाटेच्या आकाशात दिसायला लागतील आणि एकाद्या दिवशीचे आकाश निरभ्र असले तर दिसतीलही.
No comments:
Post a Comment